De eerste voorzichtige stappen zijn gezet: Virtual Reality wordt momenteel al ingezet bij de behandeling van psychische ziektes, zoals fobieën, post-traumatische stress en schizofrenie. Hoe zoiets in z'n werk gaat kun je zien in de mooie korte reportage ‘Doctor VR’ van de webserie ‘Real Future’ waar ik al eerder over schreef.

In de reportage zie je iemand behandeld worden voor z'n hoogtevrees. Stapje voor stapje steeds hoger naar het dak van een hoog gebouw. Met veel angstzweet en doorzettingsvermogen wordt het doel gehaald. 

Dit voorbeeld toont de potentie van psycho-therapie in VR: hoewel de patiënt niet écht op het dak van een hoog gebouw stond (met bijvoorbeeld het gevaar om ervanaf te kunnen kukelen, of de moeite en kosten om er naartoe te gaan), is de setting in VR wel genoeg om een effect op hem te hebben. Hoe simpel in textuur of geometrie de VR omgeving ook is, je brein vult de gaten aan, zodat je nog steeds een bepaalde aanwezigheid voelt.

In The Guardian oppert James Witts dat psycho-therapie in VR zelfs beter zou kunnen werken dan normale therapie. Uit onderzoek blijkt namelijk dat als mensen een avatar belichamen in een virtuele wereld, hun beleving en emotionele reacties veranderen om consistent te zijn met deze avatar. 

En dat kun je heel handig inzetten bij de behandeling van bijvoorbeeld depressie. In een experiment moesten depressieve proefpersonen eerst een huilend kind troosten. In de tweede fase van het experiment ‘werden’ de patiënten echter de avatar van dat huilende kind, waarbij een volwassen avatar dezelfde troostende woorden uitsprak tegen de patiënt als hij/zij eerst zelf had gedaan. Deze ervaring van (zelf)compassie zorgde ervoor dat de gevoelens van depressie verminderden. 

Met name voor de behandeling van een aandoening die zo moreel wordt veroordeeld door de maatschappij, dat onze rechts- en medische systemen er niet goed op zijn ingesteld om hulp te bieden, zou psycho-therapie in VR een uitkomst kunnen bieden, Juist, ik heb het over pedofilie. Een aandoening die in 0,5 tot 1 procent van de bevolking voorkomt. Naar schatting. Want zoals ik al schreef: deze aandoening is zo stigmatiserend dat het moeilijk is om hiernaar onderzoek te doen en behandeling op te ontwikkelen, laat staan voor mensen om zich aan te melden voor behandeling. “People don’t want to officially admit to having these feelings because of these risks, so that leaves only the people whose actions have confirmed their diagnosis.”

Juist de besloten, veilige en mogelijk privé-omgeving van Virtual Reality zou een uitkomst kunnen bieden bij de behandeling van pedofilie, stelt Patrick Renaud, een Canadese onderzoeker. Hij stelt zijn proefpersonen bloot aan computer-gegenereerde kinderpornografie. Een andere onderzoeker gaat zelfs nog verder door sexpoppen op kindformaat erbij te betrekken:

En daar begint het te schuren. Want als je VR zo kunt inrichten dat je angsten en verlangens kunt behandelen, waarom zou dat dan nog nodig zijn? Waarom zou een Virtuele Realiteit niet juist dé veilige plek zijn waarin je allerlei verlangens zonder consequenties kunt uitvoeren? Wat maakt iets moreel verwerpelijk, zolang het geen gevolgen heeft in de echte wereld?

Dat is precies de vraag die Jennifer Haley met haar toneelstuk The Nether stelt. Het hoofdpersonage van The Nether is Papa, iemand die geavanceerde software gebruikt om een fantasieomgeving te creëren waarin men kinderen kan misbruiken en dan vermoorden. Het stuk gaat om de ondervraging van Papa door detective Morris die draait om de volgende vragen: 

En als je denkt dat dit slechts bij een fictief toneelstuk blijft…er zijn al meerdere voorbeelden van dergelijke game-omgevingen waarin mensen met seksuele voorkeur voor kinderen hun verlangens kunnen uitvoeren, zoals deze geweldige longread op Vice toont: 

En natuurlijk één van de bekendste digitale omgevingen die weliswaar niet speciaal voor dit doel is gecreëerd, maar wel ervoor wordt gebruikt: Second Life. Hier zie je een reportage van een Duitse nieuwszender waarbij je age play in Second Life ziet: seks tussen een volwassen en een kind avatar in een kamer vol met speelgoed. Ik kon het maar moeilijk aanzien, ondanks dat het virtueel was. 

Maar of ik het strafbaar vind? Ik ben er nog niet over uit. Voor de wet is het in elk geval niet strafbaar, omdat het niet leidt tot fysieke of psychologische schade aan een kind. En daarom dus officieel onder het recht op Vrijheid van Meningsuiting valt…

Waar het in de vraag of pedofilie nog steeds strafbaar is in VR om gaat, is in feite om welke plek we VR als ervaringsmachine willen geven. En dat is ook een vraag die belangrijk is om met betrekking tot jezelf te stellen. Sta me toe je even een filosofisch dilemma voor te stellen: 

Stel dat je met een ervaringsmachine een wereld kunt creëren waarin je elke ervaring kunt hebben die je maar wilt, met bijbehorende (geluks)gevoelens. Er is maar één voorwaarde: eenmaal aangesloten kun je niet meer ontkoppeld worden. 

Ik heb een blog geschreven over hoe ons moderne begrip van geluk ons in de problemen gaat brengen bij Virtual Reality. Willen we een goede relatie krijgen met VR dan moeten we het geluksbegrip van Aristoteles adopteren i.p.v. het concept van Descartes dat nu in de Westerse samenleving regeert.

Uit bovenstaande mag blijken dat de echte kwesties rondom technologie vaak complex en veelomvattend zijn. Moeten we niet ons taalgebruik rondom technologie verrijken om deze complexiteit te kunnen grijpen? 

Ellen Goodman en Julia Powels bepleiten dit in The Guardian, niet voor VR, maar voor Facebook en Google: