Vorige nieuwsbrief schreef ik over vijf strategieën die ingezet kunnen worden om de almacht van de Frightful Five op te breken. Dat zijn kortgezegd:

- Opbreken die handel in kleinere bedrijven! - Maar: hebben we daar onszelf als gebruikers dan niet mee, omdat bijv. een sociaal netwerk pas interessant wordt, als iedereen erop zit?

- Reguleer de boel door middel van boetes - Maar: dat is eigenlijk het beboeten van oude businessmodellen. Interessant in dit kader is dan ook de reactie van Google van vorige week op de miljardenboete die ze kregen opgelegd: Google Shopping wordt afgesplitst van moederbedrijf Alphabet, zodat Shopping ‘net als andere concurrenten zal worden behandeld in de zoekresultaten.’ Critici zeggen dat dit een slimme strategie van Google is, die het probleem niet oplost.  

- Reguleer de boel door middel van octrooirecht, dwing techbedrijven om hun kennis te delen zodat er weer meer eerlijke concurrentie kan ontstaan en meer keuzevrijheid voor de consument. - Maar: is een inhaalslag nog eigenlijk wel mogelijk?

- Maak gebruikers de eigenaren van de grondstof van de Frighful Five: data. - Maar: daarbij komt ook heel wat werk op het bordje van de consument terecht. Zijn we daar wel capabel toe en hebben we daar wel zin in?

- Begin alternatieve gedecentraliseerde voorzieningen d.m.v. de blockchain technologie. - Maar: ook hierbij komt het werk op het bordje van de gebruikers terecht wat ten koste gaat van gebruiksgemak én veiligheid.

Deze week heb ik mogelijk een zesde strategie voor je: Maak de Frightful Five tot een publieke voorziening. Ofwel: behandel Facebook als een riool. 

Dat is misschien een beetje gek om er zo over te praten. Facebook als iets dat zo noodzakelijk voor ons leven is dat het eerder gelijk gesteld wordt met dingen als openbaar vervoer of riolering in plaats van een luxe-artikel zoals taxi’s of een ligbad. Maar zoals Sjoerd Bakker in zijn boek 'From Luxury to Necessity’ (2017) toont: In het verleden waren makers van nieuwe technologieën als spoorwegen, elektriciteit en auto’s aanvankelijk oppermachtig en werden uiteindelijk algemene voorzieningen – middelen voor burgers om hun leven te verbeteren. Het is een 'natuurlijk’ gegeven dat technologie zich in een soort Maslow-achtige behoefte-piramide ontwikkelt, stelt Next Nature, waarbij deze evolueert van functioneel naar toegepast, geaccepteerd, noodzakelijk en onzichtbaar. Dus, zo schrijft Haroon Sheikh: “ De grote internetplatformen lijken nu heel machtig, maar net als elektriciteit en spoorwegen vervullen zij straks misschien slechts een nutsfunctie.”

Dit artikel in The Economist schetst een gedachte-experiment waarbij Facebook als publieke voorziening wordt bekeken. Nu is het verdienmodel - alom bekend - dat de 1,3 biljoen gebruikers niks betalen, maar dat alleen al in 2016 Facebook 27 biljoen aan advertentie-inkomsten verwierf door de data van deze gebruikers te verkopen. Je moet toegeven: geen slecht verdienmodel.

Maar hoeveel zou Facebook echt redelijkerwijs verdienen als je het zou behandelen als publieke voorziening? Dan moet je gaan denken in RABs, oftewel 'regulatory asset base’, een maat die in 1990 in de UK werd vastgesteld om de investeerders in geprivatiseerde netwerken van publieke voorzieningen zoals elektriciteit, gas, de spoorwegen, telecombedrijven en water gerust te stellen dat hun investeringen niet oneerlijk zouden worden behandeld. Dit is hoe de RAB werkt:

Als de RAB toegepast wordt op Facebook, zou dat betekenen dat gebruikers aan de ene kant kunnen kiezen of ze hun data aan adverteerders willen verkopen, maar aan de andere kant Facebook moeten betalen voor het gebruik van hun dienst. 

De auteur van het stuk rekent uit dat om 12% gegarandeerde 'return on investment’ te kunnen bieden aan Facebook, gebruikers 15 dollar per jaar aan Facebook zou moeten betalen, maar dat ze wel 23 dollar kunnen verdienen door hun data aan adverteerders te verkopen. 

Ik merk tijdens het schrijven dat ik de RAB nog niet helemaal begrijp, en er zijn ook zeker wat bezwaren (die ook in het stuk worden genoemd), maar het concept van Google/Facebook als publieke voorziening te beschouwen prikkelt wel tot nader onderzoek.

Ik schrijf nu wel de hele tijd over de Frightful Five die hun huidige sectoren helemaal hebben dichtgetimmerd met hun monopolies, maar wat zal er gaan gebeuren als de volgende grote tech-markt ontsloten wordt tot consumentenniveau, zoals zelfrijdende auto’s of Augmented Reality? Zullen dan ook weer binnen no time dergelijke monopolies ontstaan?

Wat nu namelijk aan het gebeuren is, is dat grote techbedrijven al in hoog tempo patenten aan het aanvragen zijn rondom AR toepassingen. Zo heeft Apple bijvoorbeeld het patent op het plaatsen van iets virtueels op iets fysieks. En Microsoft heeft een patent op het terugzoeken van iets in een ruimtelijke omgeving.

Stel nu dat Microsoft besluit dat hun zoekfunctie niet gebruikt mag worden in een Apple AR bril, waardoor de Apple-bril een stuk minder nuttig wordt voor gebruikers vanwege deze geblokkeerde functie? 

Dat is precies wat je in Patent Attent - een app voor de Hololens van kunstenaar Sander Veenhof - al kunt ervaren. In deze app verken je je omgeving en krijg je aan de lopende band waarschuwingen dat je een octrooi van een techbedrijf aan het overtreden bent, waarna je tekeningen uit de patentaanvraag ziet. Kijk op Bright een interview met Sander en een beelden uit de app. Is dit hoe de volgende grote machtsoorlog in techland uitgespeeld gaat worden?

Hoogleraar Filosofie van Mens en Techniek, Peter-Paul Verbeek (ik schreef al eerder een nieuwsbrief over zijn werk) schreef een mooie column over zijn ontreddering toen hij erachter kwam dat een eigenaar van vakantiehuisverhuur impliciet gedwongen wordt om een flink deel van zijn aanbod via Booking te laten verlopen omdat Booking nu eenmaal zo'n groot marktaandeel heeft. 

Verbeek stelt dat hiervoor regulering moet komen, maar ook dat we hierin als consumenten kunnen stemmen met ons consumptiekeuzes: 

Het is een mooi beeld dat Verbeek schetst, zelf verantwoordelijkheid nemen als consument en stemmen met je koopkracht. Maar ik moest hierbij denken aan de ‘cultureel herinneren, economisch vergeten’ theorie van socioloog Willem Schinkel. Hierin stelt Schinkel de paradox aan de kaak van de postmoderne mens die meer geïnformeerd is over dergelijk onrecht dan alle generaties ervoor, maar tegelijk minder verantwoordelijkheid neemt dan ooit. Hoe kan dat nu?

De truc zit ’m erin dat we weliswaar ons op cultureel niveau bewust zijn, maar volgens een ander systeem handelen: het kapitalisme. Ons economisch systeem dat volgens Schinkel als vergeetmachine functioneert doordat het onrecht op afstand plaatst:

Zo faciliteert het, aldus Schinkel, een permanent economisch vergeten: we maken ons als betrokken burger (cultureel herinneren) wellicht druk over onrecht, maar zien alles door de vingers als consument (economisch vergeten). Wat zou ervoor nodig zijn om dit verborgen mechanisme te doorbreken?

P.S.: Sander Duivestein heeft een prachtige longread ’Het nieuwe internet’ geschreven waarin veel van de onderwerpen uit de laatste edities van deze nieuwsbrief voorbijkomen. Helder geschreven en bomvol informatie: aanrader!