Vorige week schreef ik over hoe er steeds meer stemmen opgaan om de Frightful Five - de vijf grote technologiereuzen: Google/Alphabet, Facebook, Apple, Amazon en Microsoft - op te breken in kleinere bedrijven om zo hun monopoliepositie te doorbreken. Iets dat niet uniek zou zijn in de geschiedenis: oliemaatschappij Standard Oil werd in 1911 al gedwongen door de Amerikaanse overheid om op te breken in tientallen kleinere bedrijven. 

Maar gooien we zo niet het kind met het badwater weg, vraagt Jonathan Taplin zich af. Taplin is een interessante vent als voormalig manager van rockbands, filmproducer en nu academicus gespecialiseerd in digitale media en auteur van het boek ‘Move Fast and Break Things’ (2017). 

Taplin stelt in een column voor The New York Times dat we misschien niet de vergelijking moeten maken met Standard Oil, maar met een ander bedrijf uit de 20ste eeuw dat een monopolist in z'n sector was: American Telephone & Telegraph. 

Voor het bestaan van AT&T kon het zo zijn dat er wel 20 soorten telefoondraadjes naar een groot kantorengebouw liepen, afkomstig van 20 verschillende telefoniemaatschappijen. Je kunt je voorstellen dat dit niet echt efficiëntie in de hand werkte. AT&T kon - net als Facebook met Whatsapp of Google met Youtube - de kleinere concurrenten op een gegeven moment opkopen en werd zo zelfs het grootste telefoniebedrijf ter wereld met een onbetwist monopolie. 

De Amerikaanse overheid stond dit monopolie toe, maar onder toezicht van de Federale Communicatie Commissie die maximale prijzen oplegde en tevens de eis stelde dat AT&T een gedeelte van hun winst besteedde aan onderzoek. Hierdoor zette in 1925 At&T Bell Labs op om onderzoek te doen naar de volgende generatie communicatietechnologie. Dat leverde o.a. de transistor, de microchip, zonnecel, magnetron, laser en mobiele telefonie op, wat weer werd beloond met maar liefst acht Nobelprijzen.  

In 1956 werd daar een grote eis aan toegevoegd om dat monopolie te mogen behouden. Alle octrooien die Bell Lab in het verleden had laten registreren moesten nu vrij toegankelijk gemaakt worden voor andere bedrijven en ook alle octrooien die het in de toekomst nog zou licenceren, moesten - tegen betaling van een klein bedrag - te gebruiken zijn door andere bedrijven. Het leidde tot een enorme innovatiegolf in de V.S. stelt dit onderzoek van Yale University waar vele bedrijven zoals Motorola uit voortkwamen.

Taplin vraagt zich in zijn column af of het laten behouden van de monopoliepositie - al dan niet gereguleerd - van de Frighful Five ons dan ook niet voordelen zou kunnen opleveren. 

Ook technologiecriticus Evgeny Morozov stelt dat we niet te licht moeten denken over het opbreken van de techreuzen in babybedrijfjes. Het grote verschil tussen de monopolie van Standard Oil en die van Facebook en Google is namelijk de grondstof waarmee deze bedrijven werken. Data is iets heel anders dan olie. Dat zit ’m in het netwerkeffect: hoe meer data je bezit, hoe beter je product wordt. Hoe meer data Google van haar gebruikers bezit, hoe beter de zoekfunctie kan werken. 

Morozov schrijft dan ook:

Natuurlijk hoeft die ene plaats waar data worden verzameld, niet een groot technologiebedrijf als Google te zijn. Morozov stelt bijvoorbeeld een nationaal of pan-Europees datafonds voor dat gezamenlijk eigendom is van alle burgers. Bedrijven die in deze situatie gebruik van deze data willen maken om een nieuwe dienst of product te ontwikkelen moeten dan betalen voor het gebruik hiervan.

In zijn stuk plaatst Morozov ook kanttekens bij een andere manier van reguleren: het opleggen van boetes. Denk bijvoorbeeld aan de whopping 2,7 miljard dollar die de Europese commissie dit jaar oplegde aan Googles moederbedrijf Alphabet omdat het z'n monopoliepositie misbruikte door de eigen winkeldienst Google Shopping voor te trekken in de zoekresultaten. Maar zo'n boete - hoe hoog ie ook lijkt - gaat weinig effect hebben stelt Morozov, omdat het een businessmodel van Alphabet beboet dat allang passé is. 

Alphabet verdient nog altijd het meest aan de advertentie-inkomsten uit zoekopdrachten, maar het bedrijf richt zich nu vooral op de ontwikkeling van A.I. op basis van de data die het al heeft verzameld. De combinatie van zoekmachine en reclame die we nu zien, is dus eigenlijk nog maar een vroege fase uit de evolutie van Alphabet. 

Een ander idee om de monopolie-positie van de techreuzen tegen te gaan, zou een alternatief van gedecentraliseerde sociale netwerken kunnen zijn. Drie onderzoekers van MIT Medialab onderzochten de potentie van een gedecentraliseerd web. Dit zou dan werken op de manier van cryptovaluta zoals bitcoin, waarbij niet één instantie of bedrijf het netwerk beheerst. 

Het ideaal is dan om zo terug te keren naar de goede oude begintijd van het internet, toen je dit nog vrijelijk kon gebruiken zonder de tussenkomst van grote platformbedrijven die nu de toegangspoorten tot het internet reguleren. 

Nu zijn er al zulke gedecentraliseerde netwerken. Mastodon (een alternatief voor Twitter), Blockstack (een omgeving waarop je je data en apps zelf kunt runnen) en Steemit (een soort Reddit). Maar er is een reden waarom je waarschijnlijk nog nooit hiervan gehoord hebt. We worden lid van sociale netwerken - what’s in a name…- omdat onze vrienden er lid van zijn. En denk ook aan wat ik eerder schreef over Nir Eyals investeer-effect: als je eenmaal aan Facebooks omgeving gewend bent, moet je reuze gemotiveerd zijn om je het ontwerp van een nieuw sociaal netwerk zo eigen te maken dat je hetzelfde gebruiksgemak ervaart. 

Gebruiksgemak is ook op een andere manier een drempel. Een gedecentraliseerd sociaal netwerk legt niet alleen de macht bij de gebruiker neer, maar ook een portie van het werk. En of de meeste mensen daar nu op zitten te wachten…(nee…):

Bovendien zitten er serieuze veiligheidsrisico’s aan het gebruik van cryptotechnologie in combinatie met sociale netwerken. Dat zou je op het eerste gezicht wellicht niet zeggen, maar juist de anonieme omgeving waarbij je niet terug te traceren bent naar een offline identiteit kan voor problemen zorgen:

Kortom, de onderzoekers van MIT Medialab zien met grote spijt nog geen redelijk alternatief in gedecentraliseerde sociale netwerken. 

Enne, als je leestips hebt over alternatieve businessmodellen, regulering of hoe protest vanuit een maatschappelijke tegenbeweging wél werkt, dan hoor ik dat graag!

Ontwerper Mieke Gerritzen vroeg zich af wat vriendschap nog betekent in een tijd waarin je 5000 vrienden op Facebook kunt hebben. Daarom nam ze haar 800 Facebookvrienden door en selecteerde 150 (het maximale aantal vriendschappen dat een persoon tegelijkertijd kan hebben) vrienden die haar echte sociale netwerk vormen en vereeuwigde de profielfoto’s hiervan in schilderijen. 

“My Friends“ wordt tentoongesteld op de tentoonstelling Materialising the Internet in MU Eindhoven van 6 oktober t/m 12 november. De tentoonstelling is ook te zien tijdens de Dutch Design Week (21-29 okt).