Tech-schrijver Evan Selinger (die ik al vaker heb aangehaald in deze nieuwsbrief) schreef in 2012 het artikel ‘Why it’s ok to let apps make you a better person’. De titel is een beetje misleidend, want het stuk is eigenlijk een nauwkeurige uiteenzetting van de voor- en nadelen van het inzetten van digitale hulpstukken om wilskracht te verkrijgen. 

Welke digitale hulpmiddelen gebruik jij om jezelf naar gewenst gedrag te nudgen? Een stappenteller die je hoeveelheid beweging meet? (quantified self) Een app die het element van gamification inzet om je de nieuwe gewoonte om voldoende glazen water te drinken te leren? Een app die elke keer als jij niet wekelijkse drie keer naar de sportschool bent geweest, geld van je rekening overmaakt naar de rekening van iemand anders die dat wel heeft gedaan (financiële incentive)? En misschien in de toekomst: een koelkast die niet meer open gaat als je je benodigde aantal calorieën voor de dag hebt gehad? (ambient intelligence)

Mensen gebruiken al eeuwenlang technologische hulpmiddelen om hun wilskracht te versterken. Denk maar eens in: waar zou jij zijn zonder je wekker in de ochtend? Vast niet elke dag op tijd op je werk!

Dus wat is het verschil tussen de wilskracht die ik overgeheveld heb aan m'n wekker om zo maar te zeggen, en de wilskracht die ik overhevel aan m'n smartphone? Met je smartphone in je broekzak is de mogelijkheid geboren om jezelf continue, overal, en ook nog eens op bijna alle aspecten van mijn leven te monitoren. En daarmee werd het idee van de maakbare mens geboren/versterkt - en hier is natuurlijk de vraag: wat is de kip, wat het ei. Hoe dan ook: jij kunt voor minigod gaan spelen met in designspace 'Humanity 2.0.’.

Goed, hier heb je al een punt dat ik hieronder verder zal uitwerken. Even even verder met een andere vraag die Selinger zichzelf stelt: versterkt of verzwakt het gebruik van digitale hulpmiddelen onze wilskracht eigenlijk?

Hij gaat hierbij te rade bij het werk van prof. Luc Bovens over nudging die twee problemen ziet bij digitale wilkracht: 'fragmented selves’ en 'infantalism’. 

Kortom: eet ik gezond omdat IK dat wil en doe of eet ik gezond omdat mijn slimme tech me hiertoe (ongemerkt) aanzet? In ons continue plugged-in bestaan, is de vraag misschien niet meer relevant of we ons goede gedrag nog wel voortzetten als we niet meer connected zijn met onze smartphone, maar er komt wel een nieuwe vraag op. Namelijk: waar zit het machtscentrum? Ben ik nog steeds in charge? Is dat Ik niet inmiddels een samensmelting met mijn smartphone? En maakt het iets uit, zolang ik maar m'n doelen bereik?

Winnen we dus aan kracht door digitale hulpmiddelen in te zetten of verliezen we dit juist en worden we tot wat Bovens 'infantalized subjects’ noemt? 

Ik had beloofd dat ik nog terug zou komen op het idee van de mens als minigod, lekker sleutelend aan zichzelf. Selinger haalt in zijn stuk namelijk een essay aan van de Amerikaanse filosoof Michael Sandel ’The case against perfection’ (2004). Al een ouder essay dus, en Sandel heeft het vooral over genetische manipulatie, maar het punt dat Sandel maakt is nog steeds raak en ook voor de discussie over digitale wilskracht relevant. 

Sandel stelt dat er de discussie over zelfverbetering vaak één aspect onderbelicht blijft, namelijk welke waarden dat voorstaat - ultieme controle, het streven naar perfectie - en welke impact dat op ons heeft. 

Doordat we steeds diepergaandere technologische toepassingen krijgen om in te grijpen op onszelf en ons naar een hoger plan te trekken, verschuift daarmee ongemerkt ook de verantwoordelijkheid voor elk aspect in onszelf naar ons zelf. Ben jij niet precies het perfecte mensje dat je je voorstelt? Eigen schuld, je hebt immers voldoende hulpmiddelen.

Onze karaktereigenschappen, lichaamsvorm, talenten…alles verschuift van iets waarmee je gewoon in deze wereld gekomen bent, naar een prestatie waar jij voor verantwoordelijk bent. 

Dat gaat volgens Sandel uiteindelijk ook aan de fundamenten van onze samenleving vreten. In een echte meritocratische samenleving, die is gebaseerd op de notie dat degenen die het verdienen aan de macht zijn en waarin de sociaal-economische positie van ieder is gebaseerd op diens persoonlijke verdiensten, is er nog maar weinig ruimte voor empathie en solidariteit:

Zomer 2007. Tijdens één van de (inmiddels beroemde) Google Tech talks stapte schrijver en zelfbenoemd nerd Merlin Mann het podium op. “I suck at email”, verklaarde hij. Uren was hij kwijt aan het beantwoorden van email, die ook nog eens van zijn tijd aan ‘deep meaningful work’ afgingen. Zijn toehoorders knikten driftig, dat probleem herkenden ze wel. Mann presenteerde zijn oplossing: Inbox Zero. Elke keer dat je je email opent, dan werk je het systematisch weg. Alle emails, zonder uitzondering. Of je het nu in een mapje met ‘to do later’ stopt of meteen beantwoordt, je inbox MOET leeg.

Mann’s idee van ‘Inbox Zero’ sloeg enorm aan en werd het nieuwe Atkins-dieet voor nerds (zoals Oliver Burkeman dit zo mooi beschrijft): “if you weren’t doing it yourself, you almos certainly knew someone who was.” Het was de start van een uiterst succesvol huwelijk tussen technologie en productiviteit waar al vele baby’s uit geboren zijn: zoek in de appstore alleen maar eens op apps in de productiviteitscategorie.

Het succes kun je verklaren uit de belofte dat ooit, op één heel gelukkige dag, alles eindelijk onder controle kan zijn. Maar dat is nu juist het probleem. Inherent aan het karakter van digitale technologie is nu juist z’n limietloosheid en het netwerkeffect: het vermogen om continue verbindingen te leggen tussen mensen, dingen, zaken over de hele wereld. Je ziet hoe we in de problemen komen door juist deze giftige mix van de maatschappelijke waarde efficiëntie gecombineerd met inherente eigenschappen van onze technologie. En dat terwijl dit vaak verpakt wordt met een mooi Zen-sausje van ‘een geest die dan eindelijk weer tot rust kan komen en gefocussed kan zijn op de belangrijke zaken des levens. Oliver Burkeman schrijft dan ook in ‘Why time-managment is ruining our lives’