Nov 26, 2016

CTRL ALT DELETE 52: Aandacht voor menselijke beperkingen ipv technologische mogelijkheden

Revue

CTRL ALT DELETE

November 26 · Issue #53 · View online

CTRL, ALT, DELETE is een tweewekelijks openbaar notitieboekje waarin je mee kunt lezen met de aantekeningen die Sanne van der Beek maakt tijdens het schrijven van haar boek over het verbeteren van onze relatie met onze smartphone. Herontwerp van onze tech én van onszelf: hoe doe je dat? Meer vind je op www.sannevanderbeek.nl

Deze week vraag ik wat dat ‘mindful omgaan met je telefoon’ nu eigenlijk betekent. En pleit ik aan de hand van werk van de Engelse filosoof Tom Chatfield voor meer dacht voor onze menselijke beperkingen en kwetsbaarheden, in plaats te denken in technologische mogelijkheden.

Mindful, wat is dat eigenlijk? Een lesje uit China

Het viel me op toen ik afgelopen week de zoveelste oproep las om m'n telefoon mindful in te richten. Wat is dat mindful eigenlijk? Wat zou ik eigenlijk bereiken door deze tips te volgen?

*** Tussen twee haakjes: de tips zijn grotendeels best zinnig en komen overeen met het mindfulness bootcamp van Tristan Harris waarover ik al eerder berichtte en sindsdien ook heb toegepast op mijn telefoon. Voor mij heeft het gezorgd voor een veel kalmere, meer doelgerichte omgang met m'n telefoon. Interessant om eens uit te proberen wat het voor jou doet. Ok…back to the argument ***

Het is tekenend dat er in stukken zoals bovenstaande wordt opgeroepen tot mindfulness, zonder te definiëren wat dit eigenlijk inhoudt. Of dat het al snel op één hoop wordt gegooid met productiviteit: minder je aandacht laten afleiden zodat je meer werk kunt verzetten. Terwijl goed kunnen werken belangrijk voor me is, maar niet als enige waarde geldt in mijn leven. Ik wil bijvoorbeeld ook m'n leven kunnen delen met mensen die belangrijk voor me zijn, en daarin speelt digitaal contact met m'n vrienden en familie een belangrijke rol.

In elk geval, een aantal decennia geleden werd het boeddhisme hier razend populair, wat leidde tot de introductie van allerlei op het boeddhisme geïnspireerde initiatieven: meditatie, mindfulness, retraites. Maar in die introductie is veel van de oorspronkelijke concepten verloren gegaan. Mindfulness is een van oorsprong boeddhistische oefening die gebaseerd is op de gedachte dat je onthecht en zonder te oordelen naar de wereld en naar elk moment kijkt, zodat je nergens meer last van hebt.

Mindfulness wordt tegenwoordig alom bejubeld als een populaire techniek om kalmte en rust te vinden in ons hectisch bestaan. Maar zo schrijven Michael Puett en Christine Gross-Loh in ‘De weg - Wat Chinese filosofen ons over het goede leven leren’ dit is niet alleen een verkeerde interpretatie van mindfulness, maar ook nog eens een riskante: ferm gegrond in het Westerse individualiteitsdenken.

“Maar mindfulness was bedoeld om het Zelf af te breken. Het boeddhisme is een leer die het Zelf ontkent, en boeddhistische oefeningen zijn er in hun algemeenheid op gericht om het idee los te laten dat er zoiets bestaat als een individueel zelf. Veel van deze aspecten zijn echter terzijde geschoven en in plaats daarvan is het boeddhisme vaak ten onrechte voorgesteld als een manier om naar binnen te kijken en het zelf te omarmen. Het is ontaard in een exotische vorm van zelfhulp: de leer die het zelf ontkent wordt gebruikt om mensen een beter gevoel over zichzelf te geven.”

Mindfulness in de oorspronkelijke betekenis is dus niet zozeer een concept dat wordt gebruikt om in het zelf te dalen, maar om het zelf te OVERSTIJGEN. Puett en Gross-Loh vinden dan ook dat we niet zozeer onthechting nodig hebben, maar eerder een actieve betrokkenheid.

“Maar je ontwikkelt je niet door je terug te trekken uit de wereld en te mediteren. Het vredige gevoel dat je dan eventjes hebt, verdwijnt toch weer zodra je met de buitenwereld in aanraking komt. Door juist naar buiten te kijken en de interactie met jezelf en de ander te verbeteren, kun je als mens verbeteren.”

En dat lijkt me een zinvollere definitie van ‘mindful met m'n telefoon omgaan’.

Let op menselijke beperkingen ipv tech mogelijkheden

Voor The School of Life schreef de filosoof Tom Chatfield het boekje ‘How to thrive in the digital age’. Eén van zijn conclusies is dat in het ontwerp van onze technologie teveel de nadruk ligt op technologische mogelijkheden, in plaats van menselijke beperkingen:

“[…] the iPhone nestled warmly in my pocket […] never too busy, never too tired, always the same; offering steady but infinite options and engagements. It’s a match made in silicon heaven.
Except, of course, I myself am often busy and tired: too busy to keep my wits about me or my priorities my own. […] My relationship with technology is a kind of killing through kindness.”

Onze technologie kan niet alleen veel meer aan dan wij, maar speelt daarbij ook nog eens in op ingebouwde psychische kwetsbaarheden. Zo refereert Chatfield aan het onderzoek van Roy Baumeister over ‘ego depletion’ over hoe we per dag maar een beperkte hoeveelheid wilskracht bezitten die op een gegeven moment gewoon verbruikt is.

“Your phone isn’t toxic, it isn’t a brain sigaret, but it’s seducing. Resisting the active temptation is taking a toll.”

Of aan het onderzoek van pyscholoog Daniël Kahneman die ons erop wijst dat mensen geneigd zijn te kiezen voor de weg van de minste weerstand: “When faced with a difficult question, we often answer an easier one instead, usually without noticing the substitution.” Chatfield wijst ons erop dat we daarom bijvoorbeeld maar kiezen om een email weg te werken, in plaats van wat Cal Newport ‘deep work’ noemt. Een email is namelijk niet alleen makkelijk, maar geeft ons ook een heel directe beloning, namelijk het gevoel iets bereikt te hebben.

Kortom, we moeten volgens Chatfield nadenken over het volgende:

“[…] een gemakkelijk vergeten waarheid: dat de theoretische mogelijkheden van technologie uiteindelijk minder belangrijk zijn dan gebruiksgemak en controle. Als hierin een waarschuwing ligt, dan is het dat in onze toenemende behoefte aan gebruiksgemak het gevaar ligt dat we de controle opofferen op een ander terrein: ons vermogen om meer van onszelf en anderen te vragen dan een versimpeld minimum.[…] Hoeveel aandacht mogen we van onze omgeving verwachten en hoeveel aandacht zijn we die verschuldigd? En hoeveel aandacht hebben we nodig - of mogen we verwachten - om ten volle ‘onszelf’ te zijn?”

Over de gewetensvraag hoeveel aandacht we aan onze omgeving verschuldigd zijn, geeft Chatfield trouwens nog een grappig voorbeeld: hoe hij de nieuwgeboren baby’s van vrienden onthoudt (of eigenlijk dus niet onthoudt) door de geboorteberichtjes op te slaan in z'n telefoon:

“Zonder geboorteberichtjes in mijn telefoon heb ik geen idee hoe de eerstgeborenen van mijn beste vrienden heten of wanneer ze jarig zijn. Ik heb de sms’jes beantwoord en soms ook een kaartje of presentje gestuurd en vervolgens ben ik de hele zaak vergeten. Ondanks alle blogs en foto’s en updates op Facebook ben ik me nauwelijks bewust van hun bestaan.
Ik ‘herinner’ me deze kindernamen op dezelfde manier als ik de telefoonnummers ‘ken’ in mijn telefoon: de informatie is in mijn bezit. […] Maar door dit domweg een ‘geheugen’ te noemen loop ik het risico dat ik fundamenteel verkeerd begrijp wat herinneringen kunnen betekenen voor mij. […] Zelfs de meest volledige database ontbeert wat ieder mens op aarde vanzelfsprekend vindt: een verhaal. […] Hoewel we de delen van onze hersenen kunnen herkennen die verantwoordelijk zijn voor ons lange- en kortetermijngeheugen hebben we geen rechttoe, rechtaan geheugenchip in ons hoofd. Er bestaat zelfs geen menselijk geheugen naast onze gedachten, onze gevoelens en ons ik. Wat we ervaren, doen en leren wordt deel van ons.”

Toevallig werd ik me hier twee weken geleden op dezelfde wijze pijnlijk bewust van toen ik onderweg naar een pasgeboren meisje, een kwartier lang m'n whatsappgesprek heb lopen doorzoeken naar hoe de eerstgeboren zoon ook alweer heette. Ai, ik was erg blij dat ik m'n telefoon had om de naam even op te zoeken, maar vond het ook wel erg pijnlijk dat ik het niet onthouden had. Als ik het belangrijk vind om mijn leven te delen met vrienden en familie, en daarvoor ook mijn technologie wil inzetten, hoe zorg ik er dan voor de belangrijke informatie de juiste aandacht te kunnen geven in plaats van alles in een soort vergaarbak te laten terechtkomen, wat nu gebeurt als ik m'n leven via tech deel?

De zoektocht gaat verder, maar voor nu:

Fijn weekend!

Did you enjoy this issue?

If you don't want these updates anymore, please unsubscribe here.

If you were forwarded this newsletter and you like it, you can subscribe here.