Bekijk profielpagina

Oekraïne heeft invloed op gemeenteraadsverkiezingen

Revue
 
 
4 maart · Editie #138 · Bekijk online
Nieuws van Nieuwscheckers
De oorlog in Oekraïne domineert de nieuwsstroom. Factcheckorganisaties van over de hele wereld zijn fanatiek aan de slag gegaan om onjuiste berichten te debunken. Daarnaast komen er steeds meer sancties op desinformatie vanuit Rusland. De overvloed aan informatie heeft ook invloed op de gemeenteraadsverkiezingen en wat politici beweren over de oorlog van Rusland. Samen met Pointer en het ANP factcheckten we deze week al een serie uitspraken.
Factcheckmarathon met ANP en Pointer
Afgelopen dinsdag zijn we van start gegaan met de factcheckmarathon in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen van 16 maart. ‘We’ zijn in dit geval Nieuwscheckers én journalisten van ANP (ons nationale persbureau) en Pointer (de onderzoeksredactie van KRO/NCRV). Ook studenten werken mee, zoals Omroep West prominent meldt.
We werken als een pop-up-redactie op de redactie van het ANP met een team van 20 mensen die beweringen van politici checken. Deze mensen zijn niet allemaal fulltime de hele week aan het factchecken; sommigen doen in totaal één of twee dagen mee en anderen werken de hele periode alle werkdagen aan factchecks. De factchecks worden gepubliceerd op de websites van Nieuwscheckers en Pointer, en ANP verspreidt ze naar alle media in Nederland.
De aftrap van de factcheckmaraton op de redactie van ANP op dinsdag 1 maart. Foto: Lex van Lieshout (ANP)
De aftrap van de factcheckmaraton op de redactie van ANP op dinsdag 1 maart. Foto: Lex van Lieshout (ANP)
ANP doet voor het eerst mee aan een factcheckproject. Yordi Dam, projectleider vanuit ANP, zegt in een artikel op de website van ANP:
“Of we dit in de toekomst ook bij andere verkiezingen of grote gebeurtenissen gaan doen weet ik nog niet. Als we met dit project bepaalde research-skills – snel cijfers vinden en beoordelen bijvoorbeeld – toe kunnen voegen aan de gereedschapskist van redacteuren is dit project wat mij betreft al geslaagd.”
Inmiddels hebben we al een aardig rijtje factchecks gepubliceerd:
Voor wie benieuwd is naar onze ervaringen tijdens deze factcheckmarathon: op de laatste dag (16 maart) is er een leuke afsluiting bij Beeld & Geluid in Den Haag. Van 17-19 uur delen we onze ervaringen met het publiek. Bestel hier je ticket.
Gedebunkte berichten over Oekraïne
Met de oorlog ging ook de propagandastrijd zijn tweede week in. We lichten een paar trends en bijzondere gevallen uit.
Neppe fakeberichten
Factcheckers zagen pogingen om nieuwsmedia in diskrediet te brengen met vervalste screenshots. Een daarvan laat een Facebookpost zien van RTL Nieuws, met een foto waarop een meisje bij het lijk van haar moeder zit. De foto is afkomstig uit een speelfilm. Maar: het Facebookbericht van RTL Nieuws bevatte in werkelijkheid een andere foto, het screenshot is vervalst. [dpa]
In een ander geval fabriceerde iemand een beeld uit een uitzending van het Italiaanse kanaal TGOM24, waarop een chaos van auto’s en vluchtende mensen te zien is uit de film Deep Impact, gepresenteerd alsof het nieuws uit Kiev is. Bizar genoeg zond de Israëlische zender Channel 13 door een nog onopgehelderde oorzaak daadwerkelijk een item uit over de oorlog in Oekraïne waarin beelden uit een Star Wars-reclamevideo waren verwerkt.
Recycling van verhalen: mobiele crematoria
Verhalen die gebruikt worden als oorlogspropaganda hebben vaak een lange geschiedenis en kunnen in verschillende versies worden ingezet door alle partijen. Neem de mobiele crematoria waarmee de Russen hun eigen dode soldaten zouden verbranden. Die beschuldiging - geuit door de Britse minister van defensie op 23/2 en verspreid door nieuwsmedia - is vals, de beelden komen uit een reclamevideo voor mobiele afvalverbrandingsovens. Dat schrijft de Volkskrant vandaag. De beschuldiging circuleerde al eerder: in 2015 beschuldigde Oekraïne het Russische leger ervan deze ovens te gebruiken zodat niet bekend werd dat Russen deelnamen aan de strijd. De separatisten claimden juist dat Oekraïne de ovens gebruikte op het slagveld.
Sterker nog: het verhaal werd ook in de Eerste Wereldoorlog benut door de Britse militaire propaganda-afdeling MI7. Het gerucht dat het Duitse leger gesneuvelde soldaten wegwerkte in een lijkenfabriek, werd opgepikt en ingezet door MI7 en verspreid door de Times en andere kranten. Na de oorlog volgde de backlash: het werd gebruikt als argument om reële Duitse wreedheden te ontkennen en dook in en na de Tweede Wereldoorlog op als ondersteuning van ongeloof in en ontkenning van de Duitse vernietigingskampen.
Tips: iedereen factchecker!
Factcheckers en andere researchers legden deze week uit hoe ze berichten over de oorlog verifiëren. Benjamin was afgelopen week druk bezig met deze beelden verifiëren voor een Britse non-profit organisatie en laat in dit filmpje zien hoe hij dat doet. The Conversation geeft vijf manieren om beeld te verifiëren.
Het is mogelijk om de locatie te achterhalen van een video op TikTok, zelfs als je denkt dat er geen aanknopingspunten zijn om de locatie vast te kunnen stellen. Zie hier hoe dat werd gedaan bij een video over het Russische leger. 
Door de oorlog in Oekraïne krijgen OSINT-kanalen er veel volgers bij op sociale media. De beheerders van de kanalen gebruiken openbare bronnen om informatie afkomstig van de Russische en Oekraïense overheden te verifiëren of te ontkrachten. [RTL Nieuws] De NOS startte een eigen OSINT-account op Twitter.
En verder over Oekraïne..
  • Hoewel het verspreiden van nepnieuws en desinformatie nog niet zo categorisch werd ingezet als bij de aanval op Oekraïne, ging het er in de zeventiende eeuw niet veel anders aan toe. Machthebbers zagen toen al in dat je een oorlog kon winnen met nepnieuws, volgens Jean-Marc van Tol (vooral bekend van Fokke & Sukke).
  • De big tech bedrijven worden onder druk gezet om meer te doen tegen desinformatie in de Oekraïne-oorlog. [NOS]
  • Facebook en Twitter stellen dat ze dat ook doen en dat ze desinformatie over Oekraïne actief verwijderen. [NBC News]
  • De Volkskrant schreef eerder deze week over hoe om te gaan met al het nepnieuws omtrent Oekraïne. Nieuwscheckers werd ook genoemd als tip!
  • Alexander Pleijter sprak met het Haarlems Dagblad ( €) over gemanipuleerde beelden over Oekraïne op social media. Hoe weet je nog welke beelden te vertrouwen zijn?
  • NOS heeft nu op Twitter een OSINT-kanaal, waarop veel beelden uit Oekraïne worden geverifieerd. [NOS]
Factcheck van Nieuwscheckers
Dierlijke eiwitten zijn goed voor ondervoede mensen, maar niet omdat ze sneller worden opgenomen in hun lichaam
Caroline van der Plas beweerde in de Tweede Kamer dat ondervoede mensen dierlijke eiwitten sneller opnemen dan plantaardige.
Caroline van der Plas beweerde in de Tweede Kamer dat ondervoede mensen dierlijke eiwitten sneller opnemen dan plantaardige.
Volgens Caroline van der Plas, partijleider van de BoerBurgerBeweging, hebben ondervoede mensen meer baat bij dierlijke eiwitten dan plantaardige eiwitten, want die zouden sneller in het lichaam worden opgenomen. Dat dierlijke eiwitten bevorderlijker zijn voor ondervoede mensen beamen experts. Alleen heeft dit verder niets met snelheid te maken. Volume daarentegen wel, omdat ondervoede mensen moeite hebben met voedsel binnenkrijgen. Daarom is dierlijk eiwit voor hen gunstiger, want daarvan hoeven ze minder te eten om tot de benodigde hoeveelheid essentiële stoffen te komen.
De zorgen van hoogleraar Richard Rogers over sociale media
De van oorsprong Amerikaanse onderzoeker Richard Rogers (56) is sinds 2008 de eerste hoogleraar Nieuwe Media & Digitale Cultuur in Nederland aan de Universiteit van Amsterdam. Hij ziet met lede ogen aan dat socialmediagebruikers overladen worden met onjuiste berichten. Volgens hem moeten bedrijven als Facebook hierin hun verantwoordelijkheid nemen en meer doen dan modereren. “We moeten platforms zelf ontplatformeren.” Lees het hele interview op de website van Nieuwscheckers.
En verder..
  • De prijs voor de beste filosofiescriptie van het jaar ging naar Leah Jule Ritterfeld. Zij onderzocht hoe je plausibele complottheorieën onderscheidt van onzin. Een belangrijke conclusie: de theorie doet er voor de aanhangers niet echt toe, maar wel de manier waarop zij met zo’n complottheorie omgaan. [Trouw]
  • The New York Times legt uit hoe zoekmachines werken en hoe verspreiders van desinformatie daarop kunnen inspelen. 
Luistertip: nepnieuws op TikTok
Op TikTok staan veel jongeren bloot aan video’s met nepnieuws over Oekraïne. Social media-expert Marieke Kuypers plaatst filmpjes op TikTok waarin ze laat zien welke video’s nep zijn. In een interview op NPO Radio 1 legt ze uit hoe ze dat doet. 
Even voorstellen: Leon Pauw
‘Mijn naam is Leon, student Journalistiek en Nieuwe Media aan de Universiteit Leiden en de komende periode stagiair bij Nieuwscheckers. Ik ga aan de slag met open source onderzoek en factchecken.’
Leons eerste artikel voor Nieuwscheckers is een handleiding om zelf video’s te checken. Leon gidst je door de stappen - van eenvoudig tot geavanceerd - die je kunt zetten om de herkomst van een video te achterhalen. Als voorbeeld gebruikt hij een video waarin minister Ernst Kuipers een vaccinatie krijgt - een nepvaccinatie, beweert een twitteraar.
Stuur tips
Zie jij in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen in je woonplaats beweringen opduiken waarvan je je afvraagt of ze wel kloppen? Of heb je andere tips over desinformatie en complottheorieën? Laat het ons weten via nieuwscheckersleiden@gmail.com.
Een prettig weekend!
Alexander, Peter, Maaike, Jord, Arno, Leon en Sofie
Vond je deze editie leuk?
Klik hier om je uit te schrijven.
Als deze nieuwsbrief doorgestuurd is en je wilt je aanmelden, klik dan hier.
Gemaakt door Nieuwscheckers met Revue.
http://www.nieuwscheckers.nl