De mogelijkheden die Facebook biedt voor het verspreiden van desinformatie en voor heimelijke politieke beïnvloeding zijn nog steeds immens. De afgelopen week bracht zowel nieuws over maatregelen die het bedrijf trof tegen ‘bad actors’ als over uitgelekte interne documenten die de omvang van het misbruik onthullen. 

Ondanks de ophef over de activiteiten van Macedonische nepnieuwsexploitanten en Russische trollen rond de verkiezingen van 2016, en ondanks Facebooks beloften van beterschap, waren Oost-Europese trollen opnieuw actief in de aanloop naar de Amerikaanse verkiezingen van 2020. In 2019 werden de populairste Facebookpagina’s die mikten op christelijke en op zwarte Amerikanen gerund vanuit Macedonië en Kosovo. Dit blijkt uit een intern Facebook-onderzoek waarop MIT Technology Review de hand wist te leggen.

De pagina’s bereikten 140 miljoen Amerikaanse gebruikers per maand, en 360 miljoen gebruikers per week wereldwijd, grotendeels dankzij de aanbevelingsalgoritmen van Facebook. De berichten waren geplagieerd, voor het gemak en omdat de makers onvoldoende Engels beheersen. De exploitanten van de pagina’s waren voor zover bekend niet uit op politieke invloed, maar op winst.

Facebook surveilleert het netwerk niet alleen om trollen met fake accounts te weren, ook personen die met ‘echte’ accounts gecoördineerd ‘maatschappelijke schade’ veroorzaken kunnen rekenen op verscherpte aandacht. Dit zei een woordvoerder deze week tegen persbureau Reuters. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om groepen gebruikers die massaal een tegenstander ten onrechte rapporteren in de hoop dat diens account wordt afgesloten, of die zich met comments en berichten op een slachtoffer storten.

Het kan ook gaan om offline schade: in dat kader verwijderde Facebook 150 accounts, pagina’s en groepen die waren geassocieerd met de Querdenken-beweging, de Duitse tegenhanger van het Nederlandse Viruswaarheid. (NRC, Reuters)

Miljoenen prominente gebruikers van Facebook – celebrities, politici, mediapersoonlijkheden, dissidenten – mogen berichten posten die voor de rest van de miljarden gebruikers niet zijn toegelaten. Zij profiteren van het programma ‘XCheck’, dat oproepen tot geweld toelaat of beweringen die volgens Facebook-factcheckers vals zijn. Maar liefst 5,8 miljoen gebruikers genoten deze privileges in 2020. 

Dit onthult de Wall Street Journal in het eerste deel van een serie, The Facebook Files, over misstanden die bekend zijn bij het bedrijf, gebaseerd op interne rapporten. Medewerkers waren zich ervan bewust dat de ‘witte lijst’ in strijd was met beleid dat het bedrijf uitdroeg. Een kras voorbeeld was de voorkeursbehandeling van de voetballer Neymar, die een naaktfoto postte van een vrouw die hem van misbruik beschuldigde. Bij gewone gebruikers zou dit gekwalificeerd zijn als wraakporno en direct verwijderd.

Facebook stelt 800.000 dollar beschikbaar voor factcheckers en andere organisaties die misleidende berichten over klimaatverandering willen bestrijden. Subsidies, oplopend to 100.000 dollar per organisatie, worden toegekend door het International Fact-Checking Network (IFCN). Inschrijven kan tot en met 31 oktober.

Vorige week schreven we in onze nieuwsbrief al over onjuist nieuws over ivermectine dat verscheen in Amerikaanse en Nederlandse media. Ook Belgische nieuwssites ging in de fout met hun berichtgeving dat er in de VS een stormloop is op het geneesmiddel - doordat sommige mensen het zien als medicijn tegen corona (terwijl daar geen bewijs voor is) - en dat ziekenhuizen de handen vol hebben aan patiënten die opgenomen moeten worden omdat ze het middel hebben geslikt.

De berichten op de Belgische nieuwssites blijken gebaseerd op een bericht van het Nederlandse persbureau ANP. In dat bericht staan geen cijfers die bewijzen dat er daadwerkelijk een stormloop is op het middel en ook geen cijfers die aantonen dat veel mensen in ziekenhuizen zijn opgenomen na inname van ivermectine.

Het hele bericht is gebaseerd op de bewering van één arts. De ziekenhuizen waar hij zou werken ontkennen echter dat ze de handen vol hebben aan ivermectineslikkers. Het nieuws is dus op niets gebaseerd, blijkt uit de uitgebreide factcheck van Knack. Gek genoeg zijn de berichten op de Vlaamse nieuwssites niet gecorrigeerd. Ook ANP vond het niet nodig om te rectificeren.

Ook is er trouwens geen wetenschappelijk bewijs dat het inbrengen in de vagina van een in ivermectine gedrenkte tampon werkt tegen corona, zoals enkele Facebookgebruikers suggereren. Je neemt onnodige medische risico’s als je dit probeert, dus niet doen, waarschuwt de factcheck van Snopes.

Hoewel allang duidelijk is hydroxychloroquine geen geschikt coronamedicijn is [DPA-1], blijft het middel opduiken op social media. Dit keer beweert een gebruiker op Facebook dat hydroxychloroquine van 1955 tot 2020 een goedgekeurd middel zou zijn geweest, waarna het werd bestempeld als een “omstreden en levensgevaarlijk medicijn”. Volgens de gebruiker omdat er op die manier een vaccin zou kunnen worden geproduceerd, terwijl er al een medicijn was. Het zou namelijk wettelijk verboden zou zijn om een vaccin te produceren als er een medicijn beschikbaar is voor de ziekte die bestreden moet worden.

Een ingewikkelde gedachtegang, die ook nog eens niet klopt. Ten eerste: hoewel hydroxychloroquine inderdaad al sinds 1955 is goedgekeurd, geldt dat voor behandeling van andere ziektes, niet van COVID-19 [DPA-2]. Verder bestaat er geen wet die het verbiedt om vaccins te produceren als er een werkzaam medicijn is [DPA-3].

Naar aanleiding van een bewering op een gezondheidswebsite onderzochten de factcheckers van Knack of je bloeddruk omhoog gaat als je drinkt uit een blikje zoals in het artikel wordt beweerd. Het antwoord blijkt ja, al zitten er wel wat haken en ogen aan. [Knack]

Dat uit onderzoek blijkt dat factchecks misvattingen corrigeren, schreven we vorige week al in onze nieuwsbrief. Ook deze week lazen we een onderzoek dat het effect van factchecks onderschrijft. Dit onderzoek keek naar het effect op de reputatie van een ziekenhuis. En bekeek ook of het uitmaakt of het om positief of negatief nieuws over het ziekenhuis gaat.

Het onderzoek ging als volgt. Proefpersonen moesten eerst een oordeel geven over een vijftal ziekenhuizen. Daarna kregen ze ofwel een negatief bericht over een ziekenhuis te zien, ofwel een positief bericht. In het negatieve bericht was het nieuws dat dit ziekenhuis het hoogste sterftepercentage van coronapatiënten had van alle ziekenhuizen. Het positieve bericht meldde juist dat het ziekenhuis een prijs had gewonnen vanwege de goede zorg en de hoge herstelcijfers van opgenomen coronapatiënten.

Vervolgens kreeg de helft van beide groepen een correctie te zien waarin stond dat de informatie in het bericht niet klopte en dat de sterfte- en herstelcijfers van het ziekenhuis niet afweken van die van andere ziekenhuizen. Daarna moesten de proefpersonen weer een oordeel geven over de vijf ziekenhuizen, waaronder het ziekenhuis uit het nieuwsbericht. De vraag was of de correctie van invloed was op het oordeel over het betreffende ziekenhuis.

In zijn algemeenheid was dat het geval. Terwijl de proefpersonen die het niet-gecorrigeerde bericht zagen tot een duidelijk positief of negatief oordeel over het ziekenhuis kwamen, was dat niet het geval met degenen die de correctie hadden gekregen: zij stelden hun beeld van het ziekenhuis bij na het zien van de correctie.

Maar er was wel een opvallend verschil in effect tussen de groep die een positief bericht had gelezen, en de groep die het negatieve bericht had gekregen. De lezers van het negatieve bericht bleven na het zien van de correctie in hun oordeel negatief over het ziekenhuis, hoewel een stuk minder negatief dan de lezers van het negatieve bericht die geen correctie hadden gezien. 

In de groep lezers van het positieve bericht trad een opvallend effect op. Het is best logisch dat de lezers van het positieve bericht een positief oordeel velden over het ziekenhuis, maar de mensen die nadien de correctie op dat positieve nieuws hadden gelezen, kregen daardoor juist een negatief beeld van het ziekenhuis.

Dit onderzoek laat goed zien dat correcties en factchecks weliswaar effect hebben, maar dat dit effect kan variëren tussen verschillende soorten berichten.

Het onderzoek is uitgevoerd door communicatiewetenschappers van de Vrije Universiteit in Amsterdam en gepubliceerd in het International Journal of Psychology.

Mail ons dan op nieuwscheckersleiden@gmail.com. Een tweet naar @nieuwscheckers kan ook.

Tot de volgende!

Peter, Alexander, Kim en Jord