8 apr, 2022

Beelden- en woordenstrijd over bloedbad Boetsja

Revue

8 april · Editie #143 · Bekijk online

De beelden uit Boetsja trokken veel aandacht afgelopen week. Factcheckers en journalisten hebben met gezamenlijke inspanningen valse beweringen over de situatie ontkracht. Verder: veel media meldden dat de Russen oorlogsslachtoffers zouden verbranden in mobiele crematoria. Ook de Volkskrant, terwijl die er eerder een factcheck over schreef waarvan de conclusie was dat er vooralsnog onvoldoende bewijs was voor de mobiele crematoria. Inmiddels staat er een rectificatie bij het nieuwsbericht.

Satelletbeeld van lichamen op straat in Boetsja (https://www.bbc.com/news/60981238)

Russisch mediaoffensief na massamoord in Boetsja

Na de poging van Russische zijde om een bombardement op een kraamkliniek in Marioepol te ontkennen, leidde de ontdekking van een massamoord in Boetsja deze week tot een nieuwe woorden- en beeldenstrijd. Beelden van doodgeschoten burgers op straat en in een massagraf gingen de wereld over, gevolgd door ontkenningen en complottheorieën. Een overzicht is te vinden bij Bellingcat.

Video’s van lijken op straat werden net als bij eerdere gelegenheden afgedaan als in scène gezet. Op een video vanuit een auto leek een lichaam te bewegen – het effect van water op de voorruit en vervorming in de video (AFP Factcheck Nederland).

Een tweede verdedigingslinie die de Russen opwierpen was de tijdlijn: de lichamen op straat zouden pas zijn verschenen na de aftocht van de Russische soldaten, en de burgemeester van Boetsja repte in een speech op 31 maart niet van lijken op straat. Die tijdlijn klopt niet. Zo had burgemeester Fedoroek het al op 28 maart over massagraven en lijken op straat.

De New York Times toonde bovendien met satellietbeelden aan dat de lichamen er al lagen tijdens de bezetting van Boetsja door het Russische leger. In een ander artikel laat de New York Times met een combinatie van dronebeelden en video op straatniveau zien hoe Russische soldaten een fietser doodschieten in Boetsja. (Zie over de veelbesproken tijdlijn verder deze factcheck van Knack.)

Foeke Postma van Bellingcat zoekt naar bewijzen om de gruwelijke beelden in Oekraïne te verifiëren. In een video laat hij zien hoe je kan checken dat beelden van Boetsja betrouwbaar zijn.

Nieuwsmedia maakten opnieuw nieuws van mobiele crematoria

Diverse nieuwsmedia meldden afgelopen week in hun liveblogs dat volgens de burgemeester van Marioepol de Russen mobiele crematoria gebruiken om oorlogsslachtoffers te laten verdwijnen. Het is een verhaal dat eerder ook al in het nieuws was en waarvan factcheckers vaststelden dat er geen bewijs voor is. Hoe kan het dan dat nieuwsmedia toch weer deze oorlogspropaganda publiceerden? Op de website van Nieuwscheckers leggen we uit wat er mis ging en geven we tips waarmee redacties dit kunnen voorkomen. Bijvoorbeeld: check of er niet al een factcheck over is verschenen.

Factchecks van andere media

Nee, deze donaties aan Oekraïne gaan niet allemaal naar de stort

Op Facebook werd meerdere malen een foto gedeeld van een hoop vuilniszakken bij de vuilstort, waarin donaties zouden zitten voor de Oekraïners. Delers van het bericht beweren dat de inzamelingsactie een grote grap is. Dat blijkt onwaar. AFP constateerde dat een grote hoeveelheid inzamelingen richting de Oekraïners zijn gegaan, maar niet alle donaties bleken geschikt. Na contact te hebben gelegd met organisatoren van de desbetreffende inzamelactie in Duitsland blijkt dat deze vuilniszakken ongeschikte donaties bevatten, zoals kapotte spullen. Inmiddels is er volgens de organisatoren wel 220 ton aan donaties richting Oekraïne gegaan.

Deze foto toont wel degelijk Oekraïense vluchtelingen

The Financial Times zou een foto hebben geplaatst van Oekraïense vluchtelingen, waarvan vele socialemediagebruikers beweren dat het om Syrische vluchtelingen gaat. Verschillende Telegramgebruikers gebruiken dit als argument om aan te tonen dat het allemaal wel meevalt met de vluchtelingenstroom uit Oekraïne. Op Facebook circuleert de foto met dezelfde bewering. Knack nam contact op met de fotograaf Dan Kitwood. Uit de correspondentie bleek dat de foto werd gemaakt in het treinstation van de Oekraïense stad Lviv. Genoeg reden om de beweringen als onwaar te bestempelen.

Screenshot Facebookbericht

Screenshot van een Telegramgesprek via Knack

En verder...

Tech Journalism van Medium onderzocht de meest voorkomende patronen van desinformatie. In een gids voor journalisten worden de verschillende soorten van verspreiding in kaart gebracht.
Onderzoek van VRT naar mediawijsheid wijst uit dat ruim de helft van de Vlamingen twijfelt over de juistheid van online berichten. De studie kent dezelfde opzet als de Britse Ofcomstudie uit onze nieuwsbrief van vorige week.
De nieuwsbarometer van Arteveldehogeschool Gent komt uit op vergelijkbare conclusies. In dit onderzoek bleken Vlaamse jongeren op de hoogte te zijn van fake news, maar beoordeelden berichten vaak onterecht als betrouwbaar.
WhatsApp lijkt er klaar voor om nepnieuws te gaan bestrijden. De app wil het doorsturen van berichten bemoeilijken, zodat foutieve informatie niet viraal kan gaan.
Peter Burger sprak met de Telegraaf over de stroom aan nepnieuws in de oorlog van Oekraïne.
De Volkskrant ging op reportage bij de Litouwse elfen die zeer in beslag zijn genomen door het debunken van desinformatie. Het land ligt aan het front van de Russische oorlog met Oekraïne. Hieruit volgde ook een aflevering van de podcast Oorlog in Europa.
Verschillende Russische media die ondersteund worden door de overheid, zijn geblokkeerd in de EU. In Latijns-Amerika is dit niet aan de orde en zijn de Russische nieuwsmedia, inclusief het bijkomende nepnieuws, razend populair. [RTL Nieuws]
Het gebruik van sociale media lijkt geen invloed te hebben op het geloven van onjuiste informatie, blijkt uit Mexicaans onderzoek. [Nieman Lab]
De Russische mediatoezichthouder Roskomnadzor is van mening dat Wikipedia onjuiste informatie over de oorlog met Oekraïne online heeft staan. De toezichthouder eist dat de website hiervoor een boete krijgt. [RTL Nieuws]
In Goedemorgen Nederland (WNL) spreekt Gwenda Nielen, desinformatiedeskundige, over complotdenkers die de coronapandemie in twijfel trokken en nu hetzelfde doen bij de oorlog in Oekraïne.
Extreemrechtse republikeinen in de VS lijken op een lijn te zitten met het Kremlin over Oekraïense desinformatie, aldus experts. [The Guardian]

Luistertips

In de BBC-podcast War on Truth vertelt desinformatie-reporter Marianna Spring over de informatieoorlog van Oekraïne. Interviews met mensen die persoonlijk in contact zijn gekomen met desinformatie staan centraal. In de eerste aflevering vertelt Kristina hoe haar nicht in Rusland met haar meeleefde toen de bombardementen begonnen. Maar die houding sloeg om toen Kristina vertelde dat haar stad werd vernield door Russische bommen. Haar nicht bleek de Russische propaganda te geloven en denkt dat het Oekraïense leger de eigen bevolking bombardeert. Sindsdien is het contact tussen de nichten verbroken.
In de aflevering van 6 april gaat Vroeg! in gesprek met NRC-journalist Wilmer Heck over desinformatie in Oekraïne. Naast het gebruik van desinformatie in de huidige oorlog wordt er ook aandacht besteed aan desinformatie ten tijde van het associatieverdrag en het neerhalen van MH17.
Podcast De Dag van NOS ging in gesprek met Mitchell van de Klundert van de NOS OSINT-redactie. De traumatische beelden van de oorlog die hij tijdens de zoektocht kan tegenkomen, zorgen ervoor dat hij als journalist ‘een sterke maag moet hebben’, aldus Van de Klundert.

Stuur tips

Heb je tips, vragen of suggesties? Mail ons dan op nieuwscheckersleiden@gmail.com of stuur een tweet naar @nieuwscheckers.

We wensen je een fijn weekend toe!

Alexander, Peter, Maaike, Jord, Arno, Leon en Sofie

Vond je deze editie leuk?

Klik hier om je uit te schrijven.

Als deze nieuwsbrief doorgestuurd is en je wilt je aanmelden, klik dan hier.

Gemaakt door Nieuwscheckers met Revue.

http://www.nieuwscheckers.nl