Wanneer ik hem vertel over mijn plan om in gesprek te gaan met mensen die een ander wereldbeeld hebben, moet hij even glimlachen. ‘Wie weet verschillen we wel helemaal niet zo veel van elkaar, Thomas. Zelfs onder hen die wel gelovig zijn bestaan er heel wat gradaties. Toch is het zeer interessant en belangrijk om met anderen in gesprek te gaan, wat ik ook vaak probeer te doen.’

Hij vertelt me over debatten waarin hij zat, zowel op podia als in de media. ‘Het is niet altijd makkelijk om een positief beeld van religie te brengen, want in het nieuws komen vaak alleen de slechte zaken. Dat is niet alleen een probleem waar religie mee kampt, maar ook andere sectoren, als ik ze zo kan noemen. Het is nu eenmaal makkelijker om over de uitzonderingen dan over de regel te schrijven.’

En dat niet alleen, legt hij uit. ’Wanneer men ergens weinig van kent of de finesses niet helemaal mee heeft, wordt het moeilijker om erover te praten. Het is alsof je mij zou vragen om verslag uit te brengen van een voetbalmatch. OK, dat is misschien niet het beste voorbeeld omdat ik wel iets van voetbal ken, maar je begrijpt me’, zegt hij lachend.

Hij zal nog vaak lachen tijdens ons gesprek, en al snel ontdek ik hoe charmant en gevat de kardinaal is. Maar is er wel reden tot lachen? Beleeft het christelijk geloof in de westerse wereld geen moeilijke tijden, nu steeds minder mensen naar de kerk gaan? Of ziet hij die tendens als een slingerbeweging, die binnenkort weer de andere richting uit zal gaan?

‘Nee, ik zie dat niet snel gebeuren’, antwoordt hij nuchter. ‘Wat je nu ziet is een complexe evolutie die al eeuwenlang bezig is. Men denkt dat die ontkerkelijking en de bijhorende modernisering pas sinds het Tweede Vaticaans Concilie is ontstaan, maar dat is dus niet zo. Ik kan natuurlijk niet inschatten hoe het binnen enkele eeuwen zal zijn.’

Online had ik gelezen dat heel wat familieleden van de kardinaal ook zelf actief waren in de kerk, waardoor het bijna voorbestemd leek dat ook hij dat pad op ging. Als iedereen om je heen zo denkt is het misschien makkelijker om gelovig te zijn en blijven, werp ik op. Of heeft hij ooit getwijfeld? ‘Er zijn wel een aantal momenten waarop ik getwijfeld heb, maar ik heb het geloof nooit vertwijfeld. In de wereld van vandaag zijn er uiteraard redenen genoeg om te gaan twijfelen. Je zou haast verwonderd moeten zijn dat een mens gelovig is. Toch heb ik het nooit vertwijfeld en ben ik blijven geloven omdat ik onder de indruk ben van de schoonheid van het bestaan - en dat bedoel ik niet in de esthetische betekenis. Ik denk dat je pas zou beseffen wat je mist, als je zou stoppen met geloven.’

Toch zijn er mensen die hun geloof wel vertwijfelen of die minder naar de kerk komen. ‘We moeten moderniseren zonder de identiteit van het geloof, onze kern, te verloochenen. Onze rol binnen de seculiere samenleving zoeken betekent nog niet dat de kerk zelf moet seculariseren. Gelovig zijn en zelfvoldaan zijn is niet hetzelfde. Andersom zie ik ook atheïsten die zo volharden in hun overtuiging dat ze doen alsof ze de waarheid in pacht hebben. Het grote voordeel dat we hebben, is dat de kerk zichzelf al lang kritisch bevraagt. Dat is het concept van theologie, het vakgebied waarin de kerk gaat nadenken over zichzelf en het geloof. Toen ik in de jaren 60 als priester begon was dat anders, toen was er minder ruimte voor die vragen. Na mei ‘68 heb ik ook mezelf moeten herpositioneren en me afgevraagd wat geloven voor mij precies is.’

Als aartsbisschop van Mechelen-Brussel en voorzitter van de Belgische bisschoppenconferentie is hij “hoofd van de katholieke kerk in België”, al zal hij het zelf nooit zo verwoorden. Geregeld zie ik hem op televisie komen, maar toch blijft het voor mij vrij vaag wat een kardinaal precies moet doen. ‘Mijn werk valt uiteen in twee belangrijke taken’, zegt hij. ‘De eerste is de liturgie, ik ga nog vaak de mis voor. De tweede, die het meest tijd in beslag neemt, is het vertegenwoordigen van de kerk. Ik ontvang mensen, zoals nu het geval is, of ga bij hen langs. Hoe groter de verantwoordelijkheid, hoe meer plekken je kan bezoeken waar je anders nooit kan komen. Zo ben ik als aartsbisschop bijvoorbeeld vaak in de gevangenis geweest om er met mensen te spreken. Dat zijn interessante en belangrijke ontmoetingen, die ik niet snel had kunnen doen als ik geen kardinaal was geweest. Anderen hebben vaak een mening over wat er met gevangenen moet gebeuren, zonder dat ze er ooit geweest zijn.’

‘In mijn preken gebeurt het vaak dat ik terugkoppel naar de actualiteit. Dat is niet meer dan normaal, je bent Christen én moderne mens. Het zou nogal schizofreen zijn om die twee van elkaar te scheiden, ik sta in dezelfde wereld als mijn tijdgenoten. Daarom probeer ik bij te blijven door veel radio te luisteren en kranten of romans te lezen.’

Wanneer ik hem vraag of hij leestips heeft, denkt hij even na. ‘Exit West van Mohsin Hamid zou je moeten lezen, een boek over de vluchtelingenproblematiek. En Mazzel tov van Margot Vanderstraeten. Daarin vertelt ze hoe zij, als ongelovige, zich onderdompelt in de wereld van de modern-orthodoxe joden. Ze zorgde voor de kinderen in een gezin, waardoor ze na verloop van tijd allebei van elkaar gingen leren.’

‘Dat boek legt volgens mij de kern van onze samenleving bloot. We leven in een pluralistische maatschappij waarin mensen verschillend denken en zijn, en dat is goed. Het zou een verarming zijn moest er een pensée unique in de maatschappij zijn. Binnen de wereld van vandaag is het belangrijk dat we de ander niet alleen ontmoeten om hem te bekeren, maar dat we eerbied voor elkaar hebben, want alleen zo kan solidariteit groeien. Vroeger gingen we met elkaar in gevecht, gelukkig zijn we daar al voorbij. Toch is er nog een verschil tussen elkaar tolereren en elkaar respecteren. ‘Ieder doet wat hij wil’ is niet genoeg, er moet wederzijds respect zijn’.

Tot de volgende,