Begin augustus riep waterbedrijf Vitens op minder water te gebruiken, omdat het risico bestond dat er geen water meer uit de kraan zou komen, vanwege het grote verbruik. Vorig weekend zag ik dat in California tijdelijk de stroom uit werd gezet vanwege de hitte. Ik schrok ervan. Ja, ik werk aan verduurzaming van bedrijven en de samenleving, maar dit zijn toch wel serieuze interventies van publieke dienstverleners.

Het blijft lastig. Covid-19 en de economie lijken zulke urgente bedreigingen. De effecten van klimaatverandering zijn daarentegen minder voelbaar. Die hitte is ook wel lekker zomers en na zoveel hitte snakken we naar een onweersbui. Ondertussen is klimaatverandering echter een grotere bedreiging dan veel zaken waar we dagelijks druk mee zijn.

Vaak heb ik gefilosofeerd over wie er nou wat te doen heeft om met dit soort uitdagingen om te gaan. Heeft het zin om zelf minder water te gebruiken? Om afval te scheiden? Begint een beter milieu echt bij jezelf zolang bedrijven op veel grotere schaal afval en uitstoot produceren? Zou de overheid niet meer moeten doen omdat ze grotere invloed hebben?

In de afgelopen jaren heb ik veel geleerd over dit soort maatschappelijke veranderingen, ook wel: transities. De uitdaging is dat de oplossing niet zit in of-of, maar en-en. Terug naar het water: als iedereen op warme dagen 70% meer water (!!) blijft gebruiken dan normaal, dan gaat het mis. Met de verzilting en droogte wordt voldoende zoet en schoon water een grote uitdaging. Echter: er valt in Nederland, ondanks de opwarming van de aarde, nog voldoende regen om aan de vraag te voldoen. Het probleem is dat het watersysteem in Nederland erop gericht is om droge voeten te houden. Regenwater wordt zo veel mogelijk afgevoerd naar zee. Het hele systeem moet dus op de schop. Dat is aan de Waterschappen, het Rijk en provincies. Dus individuele actie (van veel mensen!) én bedrijven én overheden hebben hier een rol en werken op elkaar in.

Waterschappen an sich zijn echter geen handelende entiteit. Alle mensen die er werken wel. Wij zijn degenen die de (juridische, technologische, institutionele) systemen bouwen en dus ook degenen die ze opnieuw of anders kunnen inrichten. De complexiteit is dat systemen zodanig dominant worden dat ze ook ons gedrag beïnvloeden: we beschouwen die ordening als ‘normaal’ en het is heel lastig om te bedenken hoe het anders zou kunnen.

Waarom is dat nou zo lastig? Denk maar eens aan iets eenvoudigs als het aanbod in de supermarkt: als je anders om wilt gaan met voedsel (veganistisch, suikervrij, geen palmolie) dan moet je echt goed zoeken en naar andere winkels gaan dan de winkel op de hoek. En dat met een drukke agenda, kinderen die aandacht vragen, in een oerwoud van informatie en meningen. Ofwel: het kost tijd om erachter te komen wat als normaal wordt beschouwd en het goede alternatief te vinden.

Het geeft stress om je druk maken over zaken waar je geen invloed op hebt. Covey beschreef dat mooi in zijn Cirkel van Invloed en Betrokkenheid. Bepalen waar je wel invloed op hebt en daarop acteren, geeft rust en motivatie. Het is zelfs mogelijk jouw invloed te vergroten door proactief handelen.

Op het niveau van bedrijven is het misschien nog wel uitdagender. Organisaties zijn vaak al jaren gericht op een bepaalde dienstverlening of productie, de processen zijn efficiënt ingericht en ze moeten (vooral de laatste jaren) aan allerlei wet- en regelgeving voldoen. Maak dan maar eens ruimte voor een heel ander gesprek en een verandering van koers. Uitzoomen is moeilijk in de waan van de dag.

Toch geldt ook in deze context dat ieder individu invloed heeft. Vernieuwing ontstaat vaak in de randen van organisaties en druppelt dan door. Een gemeente kan haar stad niet klimaatadapatief inrichten zonder ambtenaren die dat ene innovatieve initiatief oppakken en burgers die een regenton plaatsen. Ondernemers als The Dutch Weed Burger en de Vegetarische Slager bieden mooie alternatieven voor jou en mij én beïnvloeden een gehele industrie met hun populaire producten. Een Rijksoverheid gaat over het algemeen geen nieuwe koers in als er geen push is van haar burgers.

Waar brengt ons dit? Maatschappelijke transities ontstaan als er op alle lagen beweging komt. Ieder initiatief kan anderen inspireren en tegelijkertijd is bredere actie nodig om echt van koers te veranderen. Alles beïnvloedt elkaar en heeft elkaar nodig. Een urgente dreiging helpt enorm, zeker op de korte termijn; op de lange termijn zijn motivatie en inspiratie van velen cruciaal. Juist de combinatie maakt dat het lukt.