Mijn zoontje ligt op zijn buik. Kreunend en steunend, omdat hij probeert om te rollen. Hij voelt de mogelijkheid, heeft de ambitie, maar wat is het lastig. Hij raakt compleet gefrustreerd. Ik moet op mijn handen gaan zitten om hem niet te helpen. Hij leert het immers alleen maar als hij het zelf doet. Op het moment dat hij weer op zijn rug ligt, vindt hij het weer leuk. Maar dat stuk ertussen.. Argh!

Een overgangsfase, een transitie, met alle frustraties van dien. Zitten wij daar, in deze ‘corona-tijd’, collectief ook in? We weten wat we hadden, we weten dat er nu een tijdelijke realiteit is gecreëerd, maar wat komt hierna? Gaan we dan weer terug naar wat we hadden of door naar iets nieuws? En wanneer dan? Wat vind ik hier eigenlijk allemaal van?

Jitske Kramer stelt de mooie vraag of deze periode een crisis is of een transformatie. Ze trekt de parallel met ons proces als we een cultuurschok ervaren: je komt in een land met een andere cultuur, vindt het geweldig omdat alles nieuw en mooi is, dan raak je in shock omdat het toch wel heel anders is en je je moet aanpassen. Dat gebeurt in twee fases: eerst de basisaanpassingen en dan pas de culturele aanpassingen. Vervolgens komt een fase die ik erg interessant vind: de terugkeershock. Ik had dat toen ik een periode in India had gewoond en gewerkt voor een NGO: de manier waarop we in Nederland leven vond ik zó gehaast, weinig verbonden en gericht op consumptie. Daar mijn weg weer in vinden, ervoer ik als lastiger dan het wennen in India. Jitske Kramer legt uit dat dán pas de echte verandering ontstaat.

Kijkend naar onderstaande figuur denk ik dat we nu als collectief ergens in het roze stuk van de verandering zitten. Ik hoor mensen spreken over het nieuwe normaal, de herwaardering van de vitale functies, maar ook de ergernis over de duur van de maatregelen en de behoefte om er weer op uit te gaan. Op een dieper niveau worden vragen gesteld over onze manier van leven en de inrichting van ons economische systeem.

Na de terugkeershock verschijnt pas het nieuwe normaal. Dit resoneert bij mij: daar zijn we dus niet zomaar. Niet al na een paar weken van sociale onthouding. Onder druk van corona wordt veel zichtbaar, maar we zijn nog bezig ons te verhouden tot de ontwikkelingen en iedereen geeft er zijn eigen betekenis aan.

Hierover nadenkend heb ik een van mijn favoriete boeken weer eens uit de kast gepakt: ‘Invitation to Social Construction’ van Kenneth Gergen. Vanuit dit denken is de realiteit een sociaal construct: we zien hetzelfde, maar de betekenis die we geven is verschillend. Bijvoorbeeld: corona is een onzichtbare vijand waartegen we in oorlog zijn; corona is een signaal van de aarde dat wij onze samenleving op een andere manier moeten vormgeven; corona wordt door regeringsleiders als kans gepakt om mensen te beperken in hun vrijheid. Allemaal percepties van de huidige realiteit. Sociaal constructionisten zeggen dus niet ‘er is niets’ of ‘de realiteit bestaat niet’, maar dat als wij de realiteit definiëren, we altijd vanuit een bepaald standpunt spreken. Ofwel: door communicatie geven we de wereld vorm. Het mooie hiervan is de eindeloze uitnodiging tot innovatie. We kunnen allerlei nieuwe ideeën de wereld in brengen en zaken opnieuw vormgeven, los van tradities, waarheden en oude gewoontes.

Dit kan ook bedreigend kan zijn. Want wat is dan waar? Waar kan ik me dan aan vast houden?

Die vragen en het niet weten van de antwoorden is een kenmerk van transformatie. Een kenmerk dat over het algemeen niet als prettig wordt ervaren. Want wat ben je als je het niet weet? We zijn opgevoed om altijd een mening te hebben en deze te presenteren, dus het voelt tegennatuurlijk. In de antropologie wordt wel gesproken over de liminale fase: dit is de fase van transitie tussen het oude en het nieuwe. De tussentijd. In veel oude culturen werd hier bewust stil gestaan. In het niet-weten zit namelijk veel waarde: afscheid nemen, los komen, anders kijken, nieuwe antwoorden vinden, misschien zelfs nieuwe vragen stellen. De onzekerheid die ontstaat bij het niet weten, hélpt zelfs om onszelf en de dingen te heroverwegen. We zijn vaak geneigd om zo snel mogelijk van oud naar nieuw te willen bewegen; denk maar aan de manier waarop veranderingsprocessen binnen organisaties worden vormgegeven. Er is vaak weinig tijd om stil te staan.

Als we echter zouden durven om stil te staan en om ons heen te kijken zonder direct een antwoord te hebben, zou er weleens iets moois kunnen ontstaan. Vanuit het sociaal constructionisme zijn onze acties niet beperkt tot wat waar is, of rationeel, of juist. We kunnen onze verbeelding laten spreken en nieuwe onorthodoxe mogelijkheden bedenken. Dromen over een toekomst waarin we op een nieuwe manier met elkaar samenleven.

Wat zijn jouw vragen? Wat wordt er voor jou duidelijk? Waar ben je onzeker over of wat zie je in een nieuw licht? Kun je weer kijken met de blik van een kind: volledig fris en zonder alle oordelen of waarheden die je bij je draagt?

Als we samen betekenis geven aan de wereld, door met elkaar in gesprek te gaan, welke betekenis wíl jij dan geven aan deze ontwikkelingen? Wat wil je geloven en creëren? Want het gesprek is, in het heel klein, de plek waar de verandering begint.