Vorig jaar reisden mijn vriend en ik door Oost-Europa. Een droom die uitkwam, samen in een VW bus van Amsterdam naar Istanbul. ‘s Ochtends vroegen we elkaar: waar heb jij zin in? Waar zou je heen willen? Zo trokken we kris kras door het gebied: prachtige gebergtes, kusten en steden. We gingen min of meer per ongeluk grenzen over, waardoor we soms twee keer in hetzelfde land waren en vaak niet meer wisten in wélk land we waren. Eerst schaamden we ons daar een beetje voor, maar waarom eigenlijk? Ik realiseerde me dat ik gewend was om te denken vanuit landen en landsgrenzen, maar dat deze manier van reizen eigenlijk veel natuurlijker was.

Grenzen tussen landen en regio’s, grenzen rond organisaties, maar ook het categoriseren en inkaderen van zaken. Waarom doen we dat eigenlijk? In mijn ogen is het een manier om zaken hanteerbaar te maken. Controleerbaar. Identificeerbaar. Behapbaar. Maar grenzen splitsen ook: een grens creëert een scheidslijn tussen wij en zij. En natuurlijk zijn wij héél anders dan zij. Met alle gevolgen van dien. Grenzen creëeren beperkingen. Rutger Bregman schreef in 2013 een lang stuk waarom alle grenzen open zouden moeten; het zou bijvoorbeeld in één keer alle armoede oplossen.

Wat ik vooral moeilijk vind aan begrenzen, splitsen en categoriseren is dat het slechts één manier van denken is, die over het algemeen resulteert in belangen (dus tegenstellingen) en afgebakende verantwoordelijkheden. De meeste zaken in de wereld kennen géén grenzen, inclusief uitdagingen zoals klimaatverandering, een virus, verlies van biodiversiteit en armoede. Als de grote uitdagingen waar we voor staan onbegrensd zijn, kunnen we die dan oplossen met deze manier van denken?

Al een aantal jaren faciliteer ik multi-stakeholder samenwerkingen op het gebied van thema’s als klimaatadaptatie, microplastics en energietransitie. Deze vraagstukken zijn niet binnen organisatiegrenzen op te lossen, dus samenwerking is nodig. Ik werk met geweldige en gemotiveerde mensen die hun nek uitsteken om hierin resultaten te boeken. Het is ook uitdagend werk:

Deze groep mensen wil juist de grenzen overstijgen, maar heeft last van de gecreëerde realiteit.

Hoe zouden we dit anders kunnen doen? Hoe kan ik zelf in mijn denken loskomen van de sterke neiging om zaken op te splitsen? Nora Bateson biedt mij hiervoor geweldige inspiratie. Zij geeft aan dat wij gewend zijn aan een mechanistische en lineaire manier van denken. We lossen problemen op alsof we een auto repareren: de onderdelen uit elkaar halen, fixen en weer in elkaar zetten. Het leven, de mens en grote maatschappelijke uitdagingen kunnen we echter niet zo oplossen, omdat ze niet bestaan in silo’s, maar in context. Een voorbeeld: vroeger kwam de huisarts bij mensen thuis en zag de gehele situatie: levensstijl, economische situatie, onderlinge relaties of spanningen. Nu hoort de arts alleen maar de klacht ‘hoofdpijn’, zonder dat deze in een context te plaatsen is. Dit is wat Bateson ‘transcontextual’ noemt. Vraagstukken worden bepaald door verschillende contexten die elkaar beïnvloeden.

(Ben je nieuwsgierig naar Nora Bateson? Er zijn veel interviews met haar te vinden, bijvoorbeeld hier)

Tijdens mijn reis heb ervaren dat het passeren van grenzen me het inzicht gaf dat ze niet zo belangrijk zijn. De contexten van religie, klimaat en natuur hebben meer impact op de manier waarop mensen zich bewegen. Door uit te zoomen en door verschillende contexten heen te bewegen, is het mogelijk om anders te gaan kijken. Alles is met elkaar verbonden en heeft dus invloed op elkaar. Dat geldt ook voor klimaatverandering of de energietransitie: het economische perspectief is niet los te zien van de politiek, de ecologie of het menselijk gedrag. Nora Bateson zegt bijvoorbeeld: moeten we klimaatverandering niet benaderen via ons gedrag en onze cultuur? Dus geen directe focus op het probleem, maar de context wijzigen met een verandering tot gevolg.

Als we dan toch willen begrenzen, kan astronaut Andre Kuipers ons misschien inspireren: hij noemt zichzelf ambassadeur van de aarde :-)