Issue #115 - Het einde van de waarheid, again

Terwijl Trump - te vroeg - de verkiezingen claimt, werk ik deze nieuwsbrief af. Een herinnering aan een Gent M avond. Vier jaar geleden. “Het einde van de waarheid.” Het was ironisch bedoeld. Het bleek profetisch te zijn.

Ik schreef de tekst voor de Media & Culture Fast Forward nieuwsbrief. Met dank aan collega Charlotte die hem inkortte. (Ja, hij was nog langer).

take care, Fredo

Bruce Springsteen - Dream baby dream. No comment.

“Wat als Trump wint?” Dat vroeg ik vier jaar geleden aan Tim Verheyden. Het was begin november, enkele dagen voor de verkiezingen in de VS. Toen dachten we - en een groot deel van de wereldbevolking met ons - dat Donald Trump een rijke, gekke buitenstaander was. Tims reactie kan je herbekijken in deze vlog. Ik kende hem op dat moment nog niet zo goed, net zomin als mijn camera trouwens. Het is dan ook niet niet de beste vlog, maar als tijdsdocument kan het wel tellen. 

Enkele dagen later organiseerde ik een debatavond in Gent: Het einde van de waarheid. Tim had laten weten dat hij er niet bij kon zijn, waardoor ik reeds vroeger met hem sprak. Die avond was de laatste in een reeks afscheidsceremonies die we dat jaar met de organisatie Gent M organiseerden. Het waren symbolische begrafenissen, telkens van een begrip of concept. Hoe ik erbij kwam kan ik me niet meer voor de geest halen, maar die avond hebben we in ieder geval de waarheid ten grave gedragen. En dat bleek enkele dagen na de verkiezing van Donald Trump akelig accuraat.

De zaal was tot de nok gevuld en het was helemaal niet coronaproof als ik de foto’s in retrospect bekijk, maar toen waren het natuurlijk andere tijden. Bij ‘Het einde van de huisarts’ waren er veel dokters in de zaal, terwijl het publiek tijdens ‘Het einde van de waarheid’ voor een groot deel uit journalisten en media professionals bestond. Het gevoel dat in de lucht hing was: wat is er gebeurd? Wat ik me van de avond herinner, is de zoektocht naar onze plaats als media in het technologielandschap en de zoektocht naar de juiste woorden. Termen als fake news, filter bubble, echokamer, … waren allemaal zo nieuw. Die laatste zoektocht vertaalde zich ook naar de kranten. Je vond artikels waarin het begrip filterbubbel met exact dezelfde woorden werd uitgelegd zoals Wikipedia het beschreef. Alsof de journalist in kwestie het zelf voor de eerste keer had opgezocht. Er was een collectief tekort aan mediawijsheid, ook bij de media professionals zelf.

De begrafenis van de waarheid leek toen een ironische grap, maar de jaren die erop volgden, maakten er eerder een profetisch event van. Trump werd president en daar hoorden alternative facts, polarisatie en geweld bij. Denk ook aan pizzagate en de mediagerichtheid van de aanslag in Christchurch. Om de haverklap doken er klokkenluiders op en lazen we over hoorzittingen. Enige tijd later werd de journalistieke en politieke wereld nog harder door elkaar geschud door het Facebook-Cambridge Analytica-schandaal. Nadat Christopher Wylie - met het roze haar - zijn verhaal deed aan The Guardian, mocht Mark Zuckerberg het gaan uitleggen in de Amerikaanse Senaat. Zuckerberg keerde dit jaar terug, zij het via een Webex-meeting deze keer. Hij werd samen met de bazen van Twitter, Amazon en Google ondervraagd over desinformatie, politieke voorkeur en monopolies. Als kers op de taart verscheen enkele weken geleden The Social Dilemma, een Netflix Original over de gevaren van de tech industrie, verteld door de makers van diezelfde technologie. Een klokkenluiders-documentaire zou je het kunnen noemen, eentje die de ‘ongemakkelijke waarheid over sociale media’ vertelt, dixit De Standaard. 

Je weet al die dingen natuurlijk. Toch vind ik het interessant om een lijstje te maken. Er is namelijk erg veel gebeurd sinds de events vier jaar geleden. Maar is er ook veel veranderd? 

Welja, euh, nee. Desinformatie - zoals het nu heet -  is nog steeds een grote uitdaging. Niet enkel in de Verenigde staten, maar ook in Vlaanderen, zo leert 2020 ons. Tim Verheydens laatste project was een Pano-aflevering over hoe corona twijfel zaait tussen gewone mensen en desinformatie voedt. “Hoe kunnen we ons nu wapenen?” vraagt Tim op het einde van de reportage. “De beste manier is door mensen mediawijs te maken en hen de principes van kritisch denken aan te leren”, antwoordt Brecht Decoene van SKEPP, een organisatie die voor correcte informatieverspreiding strijdt. 

Mediawijsheid, een sexy begrip is het niet. Maar er is inderdaad meer aandacht voor nodig. Waarom maken we er geen groot project van? Ook VRT zou hier meer in kunnen investeren. Het gaat echter verder dan nieuwsorganisaties. Ook op school, op de werkvloer en in de politiek zou het hoog op de agenda moeten staan. Maar mediawijsheid is niet genoeg. Dat werd in de parlementaire hoorzitting van vorige week woensdag nog eens duidelijk. De Republikeinse senator Ted Cruz trok van leer tegen Twitter-CEO Jack Dorsey. “Mr. Dorsey, who the hell elected you and put you in charge of what the media are allowed to report and what the American people are allowed to hear?” wierp Cruz hem toe. Het is een ironische vraag. (Even ironisch als het feit dat Edward Snowden, die voor de surveillance van de Amerikaanse overheid waarschuwde, nu Russisch staatsburgerschap aanvraagt.) Want, beste senator, eigenlijk is dat jullie verantwoordelijkheid. Zolang de politieke klasse geen toezicht en regulering organiseert, kunnen de tech bedrijven niet anders dan zichzelf reguleren. 

Dat is trouwens een leitmotiv als het over digitale media en desinformatie gaat. De media, de technologiesector en de eindgebruikers doen allen aan zelfregulatie. 

Socialemediaplatformen zetten massaal medewerkers en AI in om aan contentmoderatie te doen. De CEO van TikTok schreef in september zelfs een brief aan CEO’s van andere grote platformen zoals Facebook, Youtube, Twitter om een global coalition te vormen in de strijd tegen harmful content. Nieuwsorganisaties, met VRT NWS op kop, trachten zelf de waarheid te checken en te borgen. Collega Tim bouwde de voorbije maanden een team van factcheckers rond zich op. 

Van mediagebruikers wordt ten slotte verwacht dat ze door kritisch te denken echte en alternatieve feiten weten te onderscheiden. 

Maar dat alles is duidelijk niet genoeg. De mindset is misschien veranderd sinds vier jaar geleden. De praktijk, code of wetgeving nog niet. Het heeft lang geduurd, maar ik heb leren aanvaarden dat er nood is aan regulering. Waarin het internet enkele jaren terug als een walhalla werd voorgesteld en de digitale wereld een utopia, heeft deze nu meer het imago van een nachtmerrie. Een bom die in het eigen gezicht kan ontploffen. Een kernbom. En net zoals bij kernenergie is er nood aan regulering. 

Moest ik dit jaar een reeks symbolische afscheidsceremonie opzetten, het zou (naast het einde van het virus) het einde van de vrijheid zijn. Of tenminste de online vrijheid. De digitale wereld is opgezet vanuit de cultuur dat het een vrijplaats was. Een plaats waar iedereen zichzelf kan zijn, de wereld elkaar kan ontmoeten en er op meningen en ideeën geen rem staan.

“Governments of the Industrial World, you weary giants of flesh and steel, I come from Cyberspace, the new home of Mind. On behalf of the future, I ask you of the past to leave us alone. You are not welcome among us. You have no sovereignty where we gather.” schreef John Perry Barlow in 1996. Barlow, ooit nog lid van de Grateful Dead was een early adaptor and activist voor het internet of cyberspace zoals dat in jaren 80 en 90 heette. In de tekst “A Declaration of the Independence of Cyberspace” lees en herken je duidelijk de cultuur waaruit de grote Amerikaanse platformen van vandaag zijn gegroeid. 

Daar zou binnenkort wel eens verandering in durven komen. Wat Ted Cruz en co nog niet begrijpen, staat wel op de agenda van de Europese Commissie. In december wordt de Digital Services Act voorgesteld. Een voorstel die, om het met de woorden van Margrethe Vestager, de grote platformen “regels opleggen die ze zelf eigenlijk hadden moeten stellen”. 

Het is niet evident om de droom van de vrije internet op te geven. Maar het is wel nodig. Niet omdat de technologie intrinsiek slecht is, maar omdat de relatie tussen de technologie en de markt uit balans is. De auteur Karl Polanyi waarschuwde hier reeds mid 20ste eeuw voor. “To allow the market mechanism to be sole director of the fate of human beings and their natural environment, indeed, even of the amount and use of purchasing power, would result in the demolition of society.” 

Het is een complexe zaak waardoor het niet evident is een publiek debat over te voeren (in Vlaanderen is hierover bitter weinig te vinden in het traditionele media aanbod). Wat we zoeken is de derde weg, tussen China en de VS. Dat is ondertussen voor velen duidelijk. Welk mediabedrijf of platform de megafoon van dit verhaal wordt, dat is koffiedik kijken.

——-✂︎——-

✍︎ Feedback en vragen? Hit reply!

☞ Vrienden met interesse? Hit forward.

✌︎ Voor het eerst hier? Inschrijven kan bovenaan.