De begrafenis van de waarheid leek toen een ironische grap, maar de jaren die erop volgden, maakten er eerder een
profetisch event van. Trump werd president en daar hoorden
alternative facts, polarisatie en geweld bij. Denk ook aan
pizzagate en de mediagerichtheid van de aanslag in Christchurch. Om de haverklap doken er klokkenluiders op en lazen we over hoorzittingen. Enige tijd later werd de journalistieke en politieke wereld nog harder door elkaar geschud door het
Facebook-Cambridge Analytica-schandaal. Nadat Christopher Wylie - met het roze haar - zijn verhaal deed aan
The Guardian, mocht Mark Zuckerberg het gaan uitleggen in de Amerikaanse Senaat. Zuckerberg keerde dit jaar terug, zij het via een Webex-meeting deze keer. Hij werd samen met de bazen van Twitter, Amazon en Google ondervraagd over desinformatie, politieke voorkeur en monopolies. Als kers op de taart verscheen enkele weken geleden
The Social Dilemma, een Netflix Original over de gevaren van de tech industrie, verteld door de makers van diezelfde technologie. Een klokkenluiders-documentaire zou je het kunnen noemen, eentje die de ‘
ongemakkelijke waarheid over sociale media’ vertelt, dixit
De Standaard.
Je weet al die dingen natuurlijk. Toch vind ik het interessant om een lijstje te maken. Er is namelijk erg veel gebeurd sinds de events vier jaar geleden. Maar is er ook veel veranderd?
Welja, euh, nee.
Desinformatie - zoals het nu heet - is nog steeds een grote uitdaging. Niet enkel in de Verenigde staten, maar ook in Vlaanderen, zo leert 2020 ons. Tim Verheydens laatste project was een
Pano-aflevering over hoe corona twijfel zaait tussen gewone mensen en desinformatie voedt. “Hoe kunnen we ons nu wapenen?” vraagt Tim op het einde van de reportage. “De beste manier is door mensen mediawijs te maken en hen de principes van
kritisch denken aan
te leren”, antwoordt Brecht Decoene van
SKEPP, een organisatie die voor correcte informatieverspreiding strijdt.
Mediawijsheid, een sexy begrip is het niet. Maar er is inderdaad meer aandacht voor nodig. Waarom maken we er geen groot project van? Ook VRT zou hier meer in kunnen investeren. Het gaat echter verder dan nieuwsorganisaties. Ook op school, op de werkvloer en in de politiek zou het hoog op de agenda moeten staan. Maar mediawijsheid is
niet genoeg. Dat werd in de parlementaire hoorzitting van vorige week woensdag nog eens duidelijk. De Republikeinse senator
Ted Cruz trok van leer tegen Twitter-CEO Jack Dorsey. “Mr. Dorsey, who the hell elected you and put you in charge of what the media are allowed to report and what the American people are allowed to hear?” wierp Cruz hem toe. Het is een ironische vraag. (Even ironisch als het feit dat
Edward Snowden, die voor de surveillance van de Amerikaanse overheid waarschuwde, nu Russisch staatsburgerschap aanvraagt.) Want, beste senator, eigenlijk is dat jullie verantwoordelijkheid. Zolang de politieke klasse geen
toezicht en
regulering organiseert, kunnen de tech bedrijven niet anders dan zichzelf reguleren.
Dat is trouwens een leitmotiv als het over digitale media en desinformatie gaat. De media, de technologiesector en de eindgebruikers doen allen aan zelfregulatie.
Socialemediaplatformen zetten massaal medewerkers en AI in om aan contentmoderatie te doen. De CEO van TikTok schreef in september zelfs een brief aan CEO’s van andere grote platformen zoals Facebook, Youtube, Twitter om een
global coalition te vormen in de strijd tegen
harmful content.
Nieuwsorganisaties, met VRT NWS op kop, trachten zelf de waarheid te checken en te borgen. Collega Tim bouwde de voorbije maanden een team van
factcheckers rond zich op.
Van mediagebruikers wordt ten slotte verwacht dat ze door kritisch te denken echte en alternatieve feiten weten te onderscheiden.
Maar dat alles is duidelijk niet genoeg. De mindset is misschien veranderd sinds vier jaar geleden. De praktijk, code of wetgeving nog niet. Het heeft lang geduurd, maar ik heb leren aanvaarden dat er nood is aan regulering. Waarin het internet enkele jaren terug als een walhalla werd voorgesteld en de digitale wereld een utopia, heeft deze nu meer het imago van een nachtmerrie. Een bom die in het eigen gezicht kan ontploffen. Een kernbom. En net zoals bij kernenergie is er nood aan regulering.
Moest ik dit jaar een reeks symbolische afscheidsceremonie opzetten, het zou (naast het einde van het virus) het einde van de vrijheid zijn. Of tenminste de online vrijheid. De digitale wereld is opgezet vanuit de cultuur dat het een vrijplaats was. Een plaats waar iedereen zichzelf kan zijn, de wereld elkaar kan ontmoeten en er op meningen en ideeën geen rem staan.