Wat nu met de Wiv? | D-Day voor desinformatie

Een halfjaar hebben we hem, de nieuwe Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten. In maart stemden 6,7 miljoen Nederlanders in het referendum over nieuwe bevoegdheden, nu ziet een commissie van drie wijzen toe op de inzet daarvan. Deze week brachten zij voor het eerst verslag uit.

Ook in Cybernieuwtjes: de tussentijdse verkiezingen in de Verenigde Staten. Voor socialemediaplatforms is dit de misschien wel laatste kans om te bewijzen dat ze ongewenste buitenlandse inmenging kunnen weren.

De Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB) is ingesteld om vooraf de inzet van bepaalde bevoegdheden door de AIVD en MIVD te beoordelen. Zonder haar fiat gaat bijvoorbeeld een hack- of tap-operatie niet door. Dat is een aanvulling op de rol van de toezichthouder CTIVD, die tijdens en na operaties een oogje in het zeil houdt.

De driekoppige commissie bestaat uit twee rechters en technisch expert Ronald Prins (u kent ’m van Fox-IT). Zij komen bijeen op woensdag en vrijdagen op het Ministerie van Algemene Zaken op het Binnenhof.

In een eerste tussentijdse verslag was de commissie verrassend uitgesproken. Zo moest de dienst naar eigen zeggen wel erg veel verzoeken afkeuren.

Zo'n een op de twintig verzoeken van de diensten haalt het niet omdat de commissie die onrechtmatig bevindt. Op deze verzoeken had dus Minister Ollongren (Minister van Binnenlandse Zaken) ofwel Minister Bijleveld (Minister van Defensie) al wel afgetekend, net als het hoofd van de geheime diensten.

Interessant omdat de TIB niet over de inzet van alle soorten bevoegdheden gaat, en de handtekening van de minister bij sommige bevoegdheden genoeg is. En tot 1 mei was er niet eens een TIB.

Bij de afgekeurde verzoeken kan het bijvoorbeeld gaan om een verzoek een tap te plaatsen, terwijl er minder inbreukmakende middelen bestaan om hetzelfde doel te behalen: het subsidiariteitsbeginsel. Of het was niet duidelijk of de inzet van een middel wel nodig en dus proportioneel was. Soms was de motivatie voor de inzet van bevoegdheden niet goed.

In een aantal gevallen is een afgekeurde aanvraag opnieuw ingediend, maar de commissie schrijft dat dit niet altijd tot een nieuw oordeel heeft geleid.

De commissie schrijft dat zij uitgebreide briefings heeft gekregen over de capaciteiten van de diensten. De drie wijzen hebben echter geen toegang tot de systemen van de AIVD en de MIVD zoals de CTIVD dat wel heeft, en zijn dus afhankelijk van de diensten om goed geïnformeerd te worden.

Dat gebeurt niet altijd. Eén op de tien verzoeken voor de inzet van bevoegdheden gaat terug naar de diensten omdat de TIB de informatie ziet als incompleet. Wanneer de commissie om meer informatie vraagt, trekken de diensten in 0,5% van de gevallen de aanvraag in.

Absolute aantallen van de inzet bevoegdheden zijn helaas weggelakt in de brief door de verantwoordelijke ministers. Modus operandi, staatsgeheim, dat idee.

We moeten nog een halfjaar geduld hebben: over deze informatie zullen we ons in april 2019 kunnen buigen wanneer de TIB haar eerste jaarverslag publiceert. Op jaarbasis mogen de statistieken namelijk wel gepubliceerd. Hoe dan ook vindt de commissie het te vroeg om aan de huidige cijfers vergaande conclusies te verbinden.

Een interessant voornemen van de commissie is om contact op te nemen met kennisinstellingen, bedrijven en NGO’s, om te zorgen dat zij “qua kennis en veiligheidsbeeld niet alleen gevoed wordt door de diensten, maar ook door andere partijen.”

Cybernieuwtjes houdt het twitteraccount van de commissie scherp in de gaten voor selfies van deze werkbezoeken. Ook kijken we uit naar een rapport van collega-toezichthouder CTIVD over de WIV, dat eind november uitkomt.

Dinsdag zijn er in de VS verkiezingen voor het Congres, waar de Democraten zullen proberen een meerderheid terug te veroveren om het beleid van President Trump te kunnen dwarsbomen. Vergelijkbaar met de Provinciale Statenverkiezingen in Nederland wordt dit gezien als de politieke halve finale, met de presidentsverkiezingen van 2020 al in het vooruitzicht.

Ook voor techbedrijven staat er veel op het spel. Hun platforms werden immers gebruikt voor Russische desinformatie rond de verkiezingen in 2016. De term fake news deed zijn intrede (en werd door sommigen naar eigen inzicht gekaapt).

In het voorjaar moest Mark Zuckerberg nog mea culpa maken in dit zelfde Congres omdat hij het gevaar van inmenging lang had afgedaan als onzin. Facebook zou strenger toe gaan zien op misleidende berichten. Twitter verwijderde op zijn beurt miljoenen nepaccounts.

De verkiezingen deze week zijn de vuurproef voor zelfregulering van social mediaplatforms. Nu zelfs Republikeinen roepen om strengere regels voor techbedrijven (zij het om andere redenen), moeten de bedrijven laten zien dat ze erin slagen desinformatie te weren.

Zo simpel is dit nog niet. Zoals besproken in een eerdere editie van Cybernieuwtjes raakt dit aan vragen over vrije meningsuiting: waaraan herken je een trol precies?

Het identificeren van desinformatie op Facebook komt deels op het bordje van medewerkers. Over dit proces is weinig bekend. Zondagmiddag kun je in Utrecht een gesprek bezoeken met een voormalig contentmoderator.

Ook voor Europa en Nederland is dit interessant: volgend jaar zijn er zowel verkiezingen voor de Provinciale Staten (en dus indirect de Eerste Kamer), maar ook voor het Europees Parlement. Dat het Brandpunt+ lukte om nepadvertenties door Facebook goedgekeurd te krijgen, stemt weinig hoopvol.

Wat als de techbedrijven er niet in slagen en er toch weer veel misinformatie blijkt te zijn verspreid? Grijpen overheden in op het internet? En hoe doen ze dat zonder de vrijheid van meningsuiting in te perken? Het is niet ondenkbaar dat die vragen binnenkort beantwoord moeten worden.

Ondertussen lijken Russische hackers deze verkiezingen nagenoeg afwezig. Maar dat wil niet zeggen dat alle zorgen zijn weggenomen.

Geen zorgen, deze titel is natuurlijk een geintje. Maar wij hebben wel degelijk iets te vieren: Cybernieuwtjes is namelijk door de magische grens van 1024 lezers heen.

Wij zijn megatrots dat we elke twee weken in jouw inbox mogen belanden, en doen ons best interessante onderwerpen voor je te blijven vinden.

Je kent vast de serie gifjes van apen die los gaan in een kantoor. Er zijn er een stuk of tien. En zo niet, doe jezelf een plezier en gebruik voortaan deze superveelzijdige gifs om je frustratie met je collega’s uit te drukken.