Cyberwar misschien toch niet eng | Hoe neutraal zijn platforms?

Vorige week lekten plannen van het Amerikaans leger voor offensieve hackacties tegen IS. Het is interessant om te zien hoe het Pentagon een gestructureerde, haast bureaucratische inschatting maakt van de kans dat zo'n aanval tot hen kan worden herleid. Attributie van cyberaanvallen is momenteel een van de grootste uitdagingen in internationale betrekkingen.

We moeten er rekening mee houden dat de stukken uit tactische overwegingen gelekt zijn door de Amerikanen om een signaal af te geven aan andere staten: don’t mess with us.

Ook al zijn de plannen waarschijnlijk niet geheel uitgevoerd, mogelijk door de geslonken invloed van IS, ze roepen interessante wat-als-vragen op. Wat als de Amerikanen wel al hun middelen in hadden gezet? Wat als die aanvallen tot hen waren herleid? En wat als die aanvallen niet tegen IS waren gericht maar tegen een andere staat, bijvoorbeeld Iran?

Er wordt al jaren gespeculeerd over een ‘cyber-Pearl Harbor’. Hoewel veel mensen veronderstellen dat digitale oorlogen makkelijker kunnen worden ingezet en dus vaker zullen voorkomen en escaleren, blijft het gissen hoe zo'n conflict er uit zou zien. Er is ondanks alle speculatie nog geen precedent.

Onderzoekers van Berkeley deden een poging om onderzoeksdata te creëren met war games: simulaties van conflicten die door 3000 studenten en inlichtingenmedewerkers werden gespeeld.

Wat blijkt? De spelers van de simulaties zijn verrassend terughoudend in het inzetten van offensieve capaciteiten, vooral als dit tegen een ander democratisch land gebeurt. Ook worden deze ‘wapens’ – zoals het infiltreren en saboteren van netwerken – eerder ingezet als politiek drukmiddel, dan ter vervanging van traditionele kinetische wapens.

In plaats van escalatie hebben digitale wapens volgens de onderzoekers juist een matigend effect. Goed nieuws voor iedereen die afhankelijk is van digitale infrastructuur, al moeten we nog afwachten of het in de praktijk ook zo werkt.

Opvallend is het wel: je zou misschien verwachten dat deelnemers aan een spel eerder flinke risico’s zouden nemen dan zich voorzichtig op te stellen. Een digitale aanval starten is immers veel abstracter dan een bom laten vallen.

Deze week weerde YouTube complotdenker en Trump-supporter Alex Jones. Ook verdween de Infowars-podcast uit Apples podcastcatalogus. Eindelijk gerechtigheid voor de mensen die benadeeld werden door zijn soms bizarre aantijgingen, of inperking van de vrijheid van meningsuiting door platforms met erg veel macht?

Ook al schreeuwt Jones nu moord en brand, in de gebruikersvoorwaarden van zijn eigen site houdt hij er een duidelijke mening op na:

Het is een dilemma voor elk platform: je stelt je gebruikers in staat om met elkaar te praten, handelen, of daten. Ben je dan verantwoordelijk voor hoe ze met elkaar omgaan? Moet het wereldbeeld van de ontwerpers leidend zijn voor hoe wat gebruikers mogen op het platform?

De oprichter van Twitter vindt van niet. Hij ziet het platform als doorgeefluik, en legt de bewijslast om de theorieën van Jones te ontkrachten bij journalisten.

Deze vragen rond verantwoordelijkheid zijn niet nieuw. In Nederland speelde in 2012 een vraag over de neutraliteit van platforms, alleen noemde we het toen nog gewoon ‘tussenpersonen’.

Op Marktplaats, zo ongeveer het meest Hollandse bedrijf na HEMA, werden namaakstoelen van Stokke aangeboden. Stokke stapte naar de rechter en eiste dat Marktplaats stappen zou nemen: persoonsgegevens van de adverteerders zouden moeten worden afgegeven en Marktplaats zou moeten gaan filteren om advertenties voor namaakstoelen te weren.

Waar de rechter platforms eerder wel eens dwong mee te werken met zulke verzoeken – zie bijvoorbeeld de klassieke zaak Lycos/Pessers – werd hier Marktplaats in het gelijk gesteld. Omdat het zich weinig bezighield met de inhoud van advertenties door bijvoorbeeld moderatie of filtering, kon Marktplaats beperkt verantwoordelijk worden gehouden voor de acties van haar gebruikers. Wel moest het bedrijf (blijven) meewerken aan “overduidelijk juiste” verzoeken voor notice and takedown. In de VS is die werkwijze ook gebruikelijk.

Het is dus niet gek dat platforms zich het liefst verre houden van wat hun gebruikers doen. Lekker simpel. Daarom is het des te opvallender dat deze week Youtube, Facebook en Apple overgingen tot het weren van Jones en Infowars.

Misschien komt dit doordat techbedrijven zich steeds bewuster worden van hun benarde maatschappelijke positie. In een spanne van krap twee maanden ging Alphabet driemaal door het stof.

Het bedrijf werd opnieuw door de Europese Commissie veroordeeld tot een miljardenboete, nu voor misbruik van marktmacht met Android. Het werd gedwongen zijn plannen on hold te zetten voor samenwerking met het Amerikaanse Department of Defense in project Maven en het kreeg veel negatieve media-aandacht over uitgelekte plannen voor een terugkeer van zijn zoekmachine naar China, met alle censuur van dien.

Ondertussen verloor Facebook ruim 20% van de waarde van zijn aandelen op één dag. De wegen van de beurs zijn ondoorgrondelijk, maar waarschijnlijk komt dit door tegenvallende gebruikersgroei als gevolg van de Cambridge Analytica onthullingen.

Betekent dit dat een nieuwe tijd is aangebroken van zelfregulering van platforms? Kunnen we vertrouwen op criteria die commerciële bedrijven zelf aanmerken als ‘neutraal’? Sommige bedrijven nemen nu dusdanig centrale plekken in onze levens in dat dit niet meer toereikend lijkt: hoe reguleer je een platform dat too big to fail is geworden?

Na de aardbeving in Indonesië wensten Facebookgebruikers elkaar veel sterkte toe. Alleen betekent ‘selamat’ in het Indonesisch zowel 'veilig’ als 'gefeliciteerd’. Dat triggerde de feestballonnetjes in de Facebook-interface.