We'll meet again

Het is voorbij. Precies een jaar nadat we op Dolle Dinsdag onze berichtgeving over de bevrijding van Nederland waren gestart, krijgt u nu de laatste nieuwsbrief van NOS 75 Jaar Bevrijding, nummer 53. Japan capituleert, de Tweede Wereldoorlog is voorbij.

“Ik had nooit gedacht dat ik hier zou landen zonder een schot te lossen”, merkt een Amerikaanse generaal op bij de landing in Tokio. Veel sneller dan iedereen had gevreesd hebben de atoombommen en een Russische oorlogsverklaring Japans tegenstand gebroken: ongehinderd komt een enorme Amerikaanse bezettingsmacht aan land.

Een paar dagen later wordt in de Baai van Tokio een ingetogen ceremonie gehouden om de overgave te bevestigen. Een zwijgende menigte militairen kijkt toe hoe de Tweede Wereldoorlog eindigt met een pennenstreek. De Amerikanen hadden voor alle aanwezigen speciale kaartjes laten drukken, zodat iedereen kon bewijzen aanwezig te zijn geweest bij dit historische moment.

Ook in Nederlands-Indië is inmiddels doorgedrongen dat de oorlog echt voorbij is. Over de hele kolonie zijn pamfletten uitgeworpen met die mededeling. Er wordt nog wel gewaarschuwd dat het enige tijd kan duren voordat geallieerde militairen de macht daadwerkelijk zullen overnemen van de Japanners. Het is een machtsvacuüm waar de Indonesische nationalisten garen bij spinnen.

Nu de oorlog voorbij is, kan ook de balans worden opgemaakt hoeveel doden er zijn gevallen. Wereldwijd zijn dat er naar schatting 55 miljoen. In Nederland zijn er circa 280.000 doden te betreuren. Het merendeel zijn de Joden die vermoord zijn door de nazi’s, gevolgd door slachtoffers die door ontberingen als de hongerwinter omkwamen.

“Drink de beker van vreugde ten volle, maar vergeet het lijden dat daarin vermengd is niet”, maande premier Gerbrandy al op 5 mei. In de festiviteiten rond de bevrijding wordt daarom ook rekening gehouden met de slachtoffers. Bijvoorbeeld tijdens het grote spektakelstuk dat wordt uitgevoerd op de eerste Koninginnedag in vrijheid, 31 augustus. In een voorstelling in het Olympisch Stadion wordt 5 jaar bezetting uitgebeeld. Amsterdam viert ook uitbundig feest als veldmaarschalk Mongomery invliegt voor een bliksembezoek.

Dat feestvieren niet altijd zonder gevaar is, blijkt wel uit berichten over methanolvergiftiging. Zelfs Canadese militairen worden soms slachtoffer van levensgevaarlijke illegaal gestookte drank. Het is natuurlijk veiliger een glaasje te drinken in een officieel rest center, maar nu de oorlog is afgelopen, worden die ook gesloten.

Rest nog de berechting van foute Nederlanders en Duitse oorlogsmisdadigers. Het dreigt het Nederlandse rechtssysteem volledig te overspoelen. Het idee van premier Schermerhorn de lichtere gevallen eerst maar vrij te laten om later te berechten, stuit op fel protest.

Van de 24 nazi-kopstukken die in 1946 in Neurenberg terechtstonden kregen er uiteindelijk twaalf de doodstraf, onder wie rijkscommissaris Seyss-Inquart en de bij verstek veroordeelde partijleider Bormann. Zeven kregen celstraffen variërend van 10 jaar tot levenslang, de anderen kwamen vrij. Vlak voordat de executies werden uitgevoerd op 16 oktober 1946, wist Hermann Göring zichzelf van het leven te beroven. De Amerikaanse beul John Woods was trots op zijn werk: “Tien man in 103 minuten. Dat is snel”.

Hoewel er nu een eind komt aan dit project, is de NOS alweer bezig met nieuwe initiatieven. In februari is het 80 jaar geleden dat de Februaristaking uitbrak. We gaan hieraan veel aandacht besteden, dus zijn we op zoek naar verhalen over de razzia en de staking. De mensen die het hebben meegemaakt zijn bijna allemaal overleden, maar misschien heeft u nog verhalen (dagboeken, brieven, foto’s) van uw familie die u met ons zou willen delen.

We horen het graag. 

Marjolein Bax en Marieke de Vries (75jaarbevrijding@nos.nl)

Een foto uit december 1945, die mooi aangeeft hoe opvallend de komst van de Jeep was. Deze mannen lijken in ieder geval wel geïnteresseerd om al particulier zo'n voertuig te kopen.

Ons project is nu afgerond. De artikelen blijven voorlopig nog beschikbaar op hun vertrouwde adres, nos.nl/75jaarbevrijding. We werken er nog aan om alles ook voor de toekomst te bewaren, maar er moeten nog afspraken gemaakt worden over hoe dat vormgegeven zal worden.

Mocht u eerdere nieuwsbrieven willen teruglezen, die zijn allemaal hier verzameld. Alle vijf series van de NOS Bevrijdingsjournaals kunt u ook online terugkijken.

En tot slot verschijnt er in oktober natuurlijk nog ons boek met de beste verhalen van ons project.

Mocht u zich nog verder in de Tweede Wereldoorlog willen verdiepen, dan kan dat nu langzaam maar zeker weer in musea. Het Verzetsmuseum Amsterdam presenteert vanaf 17 september de tentoonstelling De Tweede Wereldoorlog in 100 foto’s, die door corona uitgesteld moest worden. Een week later zijn de afbeeldingen ook in de Tweede Kamer te zien zijn.

In Huis Doorn, het landgoed van de laatste Duitse keizer, is vanaf 1 oktober een tentoonstelling te zien over de complexe relatie tussen Wilhelm II en het nationaalsocialisme. Zijn familie probeerde via de nazi’s weer wat invloed te krijgen, maar uiteindelijk was geen van beide partijen echt tevreden over de toenadering.

Tot zover de laatste nieuwsbrief van dit project. Het was ons een oprecht genoegen om elke week weer verrassende, schokkende, ontroerende en belangrijke verhalen over het laatste oorlogsjaar te vertellen. We danken u voor de vele mailtjes die u ons stuurde met tips, complimenten, correcties en aanvullingen.

We willen u in de toekomst ook graag op onregelmatige basis op de hoogte houden over NOS-projecten omtrent de Tweede Wereldoorlog, zoals de speciale uitzending op 13 december, waarin we kijken hoe het enkele hoofdrolspelers uit de Bevrijdingsjournaals verder is vergaan. Mocht u daar niet in geïnteresseerd zijn, dan kunt u zich onderaan deze mail uitschrijven. We hopen u natuurlijk in de toekomst net zo enthousiast te kunnen maken over dit soort nieuwe projecten. Dus in de woorden van de dit jaar overleden Vera Lynn: we’ll meet again.