Er zijn twee plaatsnamen die onmiddellijk de verwoestingen van de Tweede Wereldoorlog oproepen. De ene is Auschwitz. De andere is Hiroshima. De opmaat naar het einde van de oorlog was de totale vernietiging van die stad met een ongekend verwoestend wapen. De straling van het kernwapen brandde zelfs het silhouet van een slachtoffer permanent in de stenen trappen waarop deze persoon zat.

Japan had ruim een dag nodig om met een reactie op de vernietiging van Hiroshima te komen. Ruim de helft van de stad was weggevaagd, 80.000 mensen waren in een flits gedood. “Bijna elk mens en dier is er levend verschroeid”, zei Radio Tokio. “Medische teams konden de doden niet eens onderscheiden van de levenden. Iedereen was onherkenbaar verbrand.”

Het nieuwsbericht had het nog over ‘bommen’; niemand kon geloven dat een enkele bom dit had aangericht.  

De piloot die de bom had gedropt vertelde bij terugkeer op een Amerikaanse luchtmachtbasis dat de stad onder hem in vuur en rook was verdwenen. Paul Tibbets was een van de drie mannen aan boord die wisten wat hun explosief Little Boy zou aanrichten.

“We wierpen de bom af en draaiden om zo goed mogelijk te kunnen zien, maar zorgden dat we zoveel mogelijk afstand tot de vuurbol hadden”, vertelde Tibbets. “Hoewel we een soort lasbrillen ophadden, konden we de explosie zien. Toen de schokgolf ons raakte, voelde het alsof we beschoten werden.”

Tibbets, die in 2007 op 92-jarige leeftijd overleed, zou nooit spijt hebben gehad van zijn rol in de vernietiging. Een noodzakelijk kwaad vond hij het. “Duizenden militairen hebben mij verteld dat ze niet meer in leven zouden zijn geweest als het op een invasie van Japan zou zijn aangekomen”, zei hij in 2005. “Ik kan elke nacht rustig slapen.”

Tsutomu Yamaguchi zou juist zijn hele leven geplaagd blijven door wat hij meemaakte in Hiroshima én Nagasaki. Samen met twee collega’s zou hij precies op tijd in zijn woonplaats arriveren om daar ook de tweede atoombom mee te maken. Zijn moeder herkende hem niet door zijn zwachtels en zware brandwonden. “Laat je voeten zien!”, eiste ze, omdat spoken in Japan geen voeten hebben.

Yamaguchi stond op het moment van de tweede kernexplosie met zijn baas te praten; die geloofde hem niet dat één bom zoveel schade kon aanrichten. “Toen, om 11.02 uur, zag ik een enorme flits. Dezelfde die ik in Hiroshima gezien had. Ik dacht dat ik zeker zou sterven”, vertelde hij. “De bandages die ik om had, die altijd zo moeilijk te verwijderen waren, werden van mijn lichaam geblazen.”

Yamaguchi stierf niet en ook zijn vrouw en kind overleefden. Wel werd zijn huis verwoest en zweefde hij een week lang tussen leven en dood. “Vanwege de infecties krioelden de maden op mijn lichaam. Kinderen vertelden me later dat de kippen ze van mijn huid afpikten. Ik had het niet gevoeld, maar zag de littekens die ze hadden achtergelaten.”

De dubbele dosis straling zou Yamaguchi leukemie bezorgen, maar hij stierf pas in 2010, op 93-jarige leeftijd. Zijn leven lang streed hij tegen het gebruik van atoombommen. “Landen met kernwapens zouden alleen geleid mogen worden door moeders met pasgeboren zuigelingen.“

De oorlog tegen Japan was enkele dagen eerder nog een opvallende lacune in de verklaring die de geallieerde supermachten uitgaven na de Conferentie van Potsdam. Veel deskundigen hadden daar verwacht dat Rusland Japan de oorlog zou verklaren (nu Hitler-Duitsland is verslagen), maar dat bleef uit. Zo'n oorlogsverklaring zou de oorlog in een stroomversnelling hebben gebracht, maar het lijkt er nu op dat de geallieerden eerst willen zien hoe Japan op het atoomgeweld reageert.

Ondertussen dreigt Nederland door deze snelle ontwikkelingen de regie in Nederlands-Indië kwijt te raken. Ons land ging ervan uit dat er nog genoeg tijd was om manschappen in Australië op te leiden, maar nu lijkt die tijd te vervliegen en komt Australië terug van gemaakte afspraken.

Nederland beleeft ondertussen de eerste zomer in vrijheid: het is zonnebaden tussen de landmijnen. Nu het reisverbod is opgeheven tussen verschillende delen van ons land grijpen veel mensen de kans aan familieleden op te zoeken, of eindelijk toch weer een pleziertripje te maken. Op sommige plekken zijn gasten evenwel nog niet welkom: in ondergelopen gebieden als Wieringermeer of Walcheren mag nog niemand komen. Herstel hier kan nog maanden of jaren duren.

De KNVB maakt ondertussen een rondgang om te kijken waar het voetbal weer kan worden opgestart. Allemaal nog op kleine schaal omdat reizen nog moeilijk verloopt, en bovendien op sommige plekken de schade groot is: voetbalvelden in Arnhem zijn verwoest, Joodse clubs zijn gedecimeerd. Ook de bekende sportverslaggever Han Hollander blijkt rond deze tijd slachtoffer te zijn geworden van de nazi’s.

In Den Haag denkt men na over hoe de ontmantelde democratische instituten weer opgezet kunnen worden. Het parlement moet weer bijeengeroepen worden, maar hoe moeten omgekomen Kamerleden of de opgepakte NSB-politici worden vervangen? Het kabinet werkt aan de vorming van een noodparlement, omdat verkiezingen nog niet direct mogelijk zijn.

Dat de scheidslijn tussen gerechtigheid en rekeningen vereffenen maar dun is, blijkt uit de hardvochtige detentie van NSB'ers en andere collaborateurs. Niet voor niks wordt kamp De Vergulde Hand berucht als de IJzeren Vuist: gevangenen worden daar 24 uur per dag aan elkaar gekluisterd met zware kettingen. Dankzij een onderzoek naar de misstanden kwamen die ketens terecht in het Nationaal Archief, waar ze nog altijd te vinden zijn.

Andere berichten deze week:

Het satirische propagandablad De Gil had het opvallend genoeg in januari 1941 al gekscherend over een atoombom. Naast een afbeelding van een komma had het krantje het over “het allergeheimste wapen” dat van een nieuw element gebruikmaakte. “Het nieuwe element (atoomgewicht 250) is radioactief en heeft een nauwkeurig te bepalen emanatietijd. Het uiteenvallen geschiedt volgens een meetkundige progressie! Het gevolg hiervan is dat op een bepaald tijdstip een temperatuur ontstaat, die de zonnewarmte evenaart.” Onzin natuurlijk, maar wel een opvallende gelijkenis met de werking van het echte wapen.

Voor de vijfde en laatste keer worden er Bevrijdingsjournaals uitgezonden op televisie. Centraal staan deze keer de atoomaanvallen op Japan, de eindstrijd in Azië en de wederopbouwzomer van 1945 in ons land. De laatste uitzending is op 15 augustus, de dag dat keizer Hirohito aankondigde dat Japan zich wilde overgeven. Deze nieuwsbrief en de berichten op onze site gaan nog door tot 2 september, de dag dat de vrede definitief werd getekend.

Presentatie is opnieuw in handen van Herman van der Zandt, in samenwerking met militair historicus Christ Klep en NOS-correspondenten uit onder andere Indonesië, Japan en de VS.

Alle Bevrijdingsjournaals zijn hier terug te zien.

Op onze reguliere website deze week het verhaal van André Schram, die pas op latere leeftijd ontdekte wat zijn vader als krijgsgevangene in Nagasaki had meegemaakt. “Je moest mazzel hebben om het redelijk te doorstaan.”

Afgelopen dinsdag was de laatste dag dat mensen zich konden melden om gebruik te maken van een NS-compensatieregeling voor gedeporteerden. In totaal meldden meer dan 7600 mensen zich.

En inbrekers richtten een ravage aan in het oorlogsmuseum Eyewitness in Beek, op zoek naar enkele topstukken uit de collectie.

Volgende week het verhaal van Nederlandse krijgsgevangenen die in Nagasaki de atoombom overleefden, het spannende verhaal van de pilotenhelpers van de Zwarte Plak en de oorlog op ons kleinste bewoonde Waddeneiland, Rottum.

Tot zover de nieuwsbrief van deze week. Stuur hem vooral door. Op- en aanmerkingen zijn altijd van harte welkom. Complimenten en tips worden in dank aanvaard, op vragen zullen we zo veel mogelijk proberen te antwoorden.

The English edition of our newsletter can be found here.

Tot volgende week en blijf ons ondertussen volgen op nos.nl/75jaarbevrijding en ons Instagram-account 75 jaar bevrijding.