Oorlogskinderen, Japanse propaganda en Sobibor

In de eerste van onze serie onregelmatige nieuwsbrieven praten we u bij over de NOS-uitzending over Sobibor, Japanse propaganda die op internet is ontsloten en indrukwekkende interviews met personen uit ons boek.

Voor de presentatie van het boek van onze site 75 Jaar Bevrijding, had verslaggever Nicole le Fever nieuwe interviews opgenomen met twee personen die erin voorkomen, Thea Meulders en Aad van Vondelen. De eerste sprak met ons over het jappenkamp waar ze in Nederlands-Indië zat opgesloten, de ander over de periode tijdens de hongerwinter waarin hij naar Friesland werd overgebracht.

Het was de bedoeling deze interviews af te spelen bij de officiële lancering van het boek, maar omdat die is afgeblazen wegens corona, bieden we ze u graag hier aan.

Het boek ligt vanaf vandaag in de winkel.

Het was een vrolijke aangelegenheid: een kleurrijke optocht, paardenrennen, een zeilwedstrijd en andere drukbezochte sportactiviteiten. De Japanse viering in bezet Nederlands-Indië van de overwinning in Pearl Harbor, eerder in de Tweede Wereldoorlog. Het propagandafilmpje is door het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid online gezet, samen met tientallen andere die aan het eind van de oorlog geconfisqueerd werden in heroverd Indië.

Het materiaal was lang moeilijk toegankelijk in het archief, maar nu het copyright na 75 jaar is vervallen kan iedereen het op YouTube bekijken. Veel van het materiaal was bedoeld om Indonesiërs de Japanse taal en cultuur te leren kennen (zoals het lieflijke Marslied van de Japanse vlag), maar er zijn ook rooskleurige beelden van kloeke arbeiders en hulpsoldaten die de inheemse bevolking moeten overtuigen in Japanse dienst te treden (hier uiteraard niks over de zware beproevingen). Veel van de Nederlandse aanwezigheid in de kolonie is er niet te zien, al zijn er wel beelden van een Japanse luchtaanval op geallieerde schepen, waarschijnlijk de vloot van vice-admiraal Doorman:

De films werden onder dwang gemaakt door het vernieuwende Multifilm Batavia van filmpionier Jan Cornelis Mol, die was overgenomen door de Japanners. Beeld en Geluid stelt daarom dat het materiaal niet alleen historisch maar ook cinematografisch interessant is. “Los van de politieke bedoelingen die Japan wilde overbrengen, toont deze filmcollectie het landschap en de mensen, en wat voor soort technische en artistieke vaardigheden in deze tijd werden gebruikt om gevoelens en gedachten van mensen te beïnvloeden door filmpropaganda.”

Afgelopen week zou de opstand van gevangenen op 14 oktober 1943 in vernietigingskamp Sobibor herdacht worden. Het was de bedoeling om er een nieuw herinneringscentrum te openen, maar corona gooide ook hierbij roet in het eten. Wel bracht de NOS een speciale uitzending over het kamp.

Een derde van de Nederlands-Joodse slachtoffers werd vermoord in Sobibor. Na de opstand besloten de nazi’s het hele kamp met de grond gelijk te maken, zodat niemand ooit van het bestaan ervan zou weten. Jules Schelvis, die ook in onze berichtgeving voorbijkwam als een van de weinige overlevenden, zette zich zijn leven lang in om de herinnering levend te houden. “Elk woord is een overwinning op de nazi’s”, was zijn mening.

De NOS ging samen met Schelvis’ kleindochter Kim la Croix naar het kamp om te bespreken wat de invloed ervan op zijn leven was, en op het leven van zijn nakomelingen. “Mijn opa kon het zo goed uitleggen wat er was gebeurd. Alsof ik het zelf heb beleefd.”

Daarnaast ook een gesprek over de unieke beelden die begin dit jaar opdoken van het kamp.

Dit jaar zou Hannie Schaft 100 jaar zijn geworden. In plaatst daarvan werd ‘het Meisje met de Rode Haar’ vlak voor de bevrijding doodgeschoten. Op 29 november zendt de NOS op NPO 2 een programma uit met een verslag van de herdenking in de Grote of St. Bavokerk in haar geboorteplaats Haarlem en reportages over het korte leven van deze verzetsheldin. Daarin ook aandacht voor de omstreden reputatie die ze kort na de oorlog kreeg vanwege haar communistische denkbeelden. 

Tot zover onze nieuwsbrief. Mocht u niet meer op de hoogte gehouden willen worden van onze programma’s over de Tweede Wereldoorlog, dan kunt u zich hieronder uitschrijven. Zo wel, dan graag tot de volgende keer.