Een pot met ruim 800 miljard euro, daar is het allemaal om te doen. De eerste plannen zijn ingediend. Landen hadden tot vrijdag de tijd om deze in te dienen. Bronnen binnen de Commissie lieten al weten dat het weliswaar om een officiële deadline gaat, maar dat landen de komende weken ook nog plannen kunnen indienen: “Het gaat om de kwaliteit van de plannen”.

De herstelplannen van 13 landen zijn nu officieel ingediend, waaronder die van Italië, Duitsland en Griekenland. Er is inmiddels meer dan 400 miljard euro aan subsidies en leningen aangevraagd. Bijna de helft van dat bedrag is bedoeld voor Italië.

Alleen is het nog niet helemaal vastgelegd waar het geld vandaan moet komen. Zo moeten de lidstaten nog officieel instemmen met dat zij garant zullen staan voor de leningen. Ook waar de subsidies precies van betaald moeten worden is nog onduidelijk.

Naast de verplichte jaarlijkse bijdragen van lidstaten voor de EU-begroting, wil de EU de komende jaren juist steeds meer eigen inkomsten aanboren om de kosten van het herstelfonds te betalen. Zo zijn er plannen om een digitaks in te voeren en ook wordt er deze zomer gesproken over een CO2-heffing voor producten van buiten de EU.

Tegenover die enorme sommen met geld staan wel een aantal voorwaarden. Zo moeten landen verduurzamen, digitaliseren en vooral hun economieën weerbaarder maken voor de toekomst.

Welke hervorming zijn landen bereid door te voeren? En nog wel de grootste vraag: zullen de Commissie en de andere lidstaten hier tevreden mee zijn? Want voor wat, hoort wat.

Het was premier Draghi de eer te na. Zijn regering dreigde de deadline van 30 april niet te halen, maar na een weekend non-stop overleg kwam er toch een Recovery and Resilience Plan dat hij op tijd naar Brussel kon sturen. 

Italië mocht de grootste hap uit het Recovery Fund nemen: 209 miljard euro. Maar in het plan tapt Draghi ‘slechts’ 191 miljard uit het Europese fonds; het land investeert zelf nog eens 56 miljard. Waar geeft Italië zo'n sloot geld aan uit? Premier Draghi is ambitieus, en wil meer dan alleen de Italiaanse economie herbouwen na de verpletterende coronacrisis. Hij wil het land transformeren.

De grootste smak geld (59 miljard) gaat naar de digitalisering van het land. Voor het aanleggen van glasvezel tot aan de kleinste en vergeten dorpen. Maar ook voor het digitaliseren van de overheidssystemen om de bureaucratie te versnellen. Die is op dit moment zo traag als stroop op de Noordpool.

32 miljard gaat naar onderwijs, om bijvoorbeeld meer kinderopvangplaatsen te creëren zodat vrouwen meer ruimte krijgen om te werken. Hun positie op de arbeidsmarkt is op dit moment relatief marginaal. Verder moet zo'n 28 miljard euro naar infrastructuur gaan. Het afmaken van half gebouwde projecten, maar ook de aanleg van hogesnelheidslijnen in Zuid-Italië. 

Sowieso gaat zo'n 40 procent van het gereserveerde geld richting het zuiden, om die regio voor eens en voor altijd uit zijn armoedige staat te trekken. Die regio’s zijn daar uitermate content mee. Al zijn er ook wat twijfels of Draghi met zijn hoge ambities de simpele noden van Zuid-Italië uit het oog verliest. 

Hoe dan ook zijn de plannen ambitieus. Mijn collega van NRC, die al een paar decennia langer dan ik in Italië woont, noemde dit “het beste plan dat hij in decennia heeft gezien.” 

Dat biedt hoop. Maar in de slangenkuil van de Italiaanse politiek is niks je gegeven. Een plan is een plan. Nu de uitvoering nog.

Wat gaat Griekenland doen met de miljarden uit het EU-coronasteunfonds? Dat staat allemaal in het definitieve Griekse nationale herstelplan, dat nu dus bij de Commissie ligt. Het plan, Griekenland 2.0 genoemd, omvat meer dan honderd nieuwe projecten en talloze hervormingen bij de overheid voor de komende zes jaar.

Het moet een herstart worden van de Griekse economie na jaren van financiële crisis, en vervolgens een pandemie die het land ook nog eens hard treft.

Bijna 31 miljard euro is er beschikbaar uit de grote EU-pot; deels subsidies, deels leningen. Athene wil voor de komende jaren ook nog eens 27 miljard extra aan investeringen binnenhalen. Dat wordt allemaal in detail beschreven in het Griekse herstelprogramma.

Eind vorig jaar lag er al een voorlopige blauwdruk in Brussel, en daar is sindsdien door Griekse en Europese functionarissen over onderhandeld.  Een werkgroep is al begin 2020 aan het werk gegaan onder leiding van de vooraanstaande  econoom en Nobelprijswinnaar Christopher Pissaridis.

Economische groei en veel aandacht voor hervormingen, zoals de digitalisering van de slecht functionerende, bureaucratische publieke sector en de overgang naar groene energie, zijn belangrijke punten uit het plan. De pandemie heeft overigens al gezorgd voor een soort digitale revolutie in Griekenland.

Verder zijn de Grieken van plan flink wat bomen bij te planten die tijdens hete zomers zijn weggebrand. Op een aantal Griekse eilanden zal worden geëxperimenteerd met duurzame energie. Het doel is een aantal eilanden volledig op groene stroom te laten draaien. Plannen waar Commissievoorzitter Von der Leyen wel blij van wordt.

Griekenland, met een economie die sterk afhankelijk is van toerisme en diensten, werd zo mogelijk nog harder getroffen door de coronacrisis dan andere EU-landen. In 2020 kromp de Griekse economie met ruim 8 procent, en liep de staatsschuld, die al de hoogste was in de EU, op tot meer dan 200 procent van het bruto binnenlands product.

In Brussel wordt het Griekse herstelplan ambitieus en modern genoemd. Het is nu afwachten of Athene de beloftes in dit ‘Marshall’-plan kan waarmaken.

Een officieel Hongaars verzoek om geld uit het fonds is er nog niet. Toch riepen bezorgde Europarlementariërs Commissievoorzitter Von der Leyen deze week alvast op niet akkoord te gaan met de komende aanvraag. In dezebrief uiten ze hun zorgen over een wet die eerder deze week werd aangenomen in het Hongaarse parlement. Ook persbureau Bloomberg en website EUobserver schrijven erover. 

De wet regelt de overdracht van miljarden aan publiek geld, onder meer bestemd voor universiteiten, naar nieuw opgerichte stichtingen die gelieerd zijn aan de regering. 

Hongarije heeft recht op iets meer dan 6 miljard euro uit het herstelfonds. Uit een concept-plan blijkt dat de regering een deel van dat geld wil gebruiken voor het ‘moderniseren’ van de universiteiten. Het toezicht op de besteding van dat geld zou via de stichtingen gaan. De EU wordt daarmee buitenspel gezet, waarschuwen de briefschrijvers, en ook dreigt verdere beperking van de academische vrijheid. 

András Bozóki noemt de nieuwe wet ‘hoogverraad tegen toekomstige Hongaarse generaties’. 

Bozóki is oud-minister van Cultuur en oud-vriend van de premier van Hongarije, maar inmiddels heeft hij geen goed woord over voor Viktor Orbán. “Via de stichtingen vestigt hij een staat binnen de staat, eentje die niet democratisch is, maar in handen van zijn trawanten.”

Premier Orbán lijkt met de wet de EU een stap voor te willen blijven. In december vorig jaar stemden de regeringsleiders in met het zogenoemde ‘rechtsstaatmechanisme’ in het herstelfonds. Landen die geld uit het fonds willen, moeten zich houden aan de principes van de rechtstaat. Doen ze dat niet, dan kan de financiering stopgezet worden, is het idee. Maar als het geld in stichtingen zit, wordt het voor de EU ingewikkeld vaststellen of het geld al dan niet goed besteed wordt. 

De nieuwe wet is niet de enige die geld voor Hongarije uit het herstelfonds mogelijk in gevaar brengt. Eerder dit jaar berichtte persbureau Reuters dat de EU wil dat Hongarije aanbestedingswetten aanpast vóór het in aanmerking kan komen voor de miljarden uit het fonds. Er zou sprake zijn van ‘systematische onregelmatigheden’ bij de aanbestedingen. 

Er lopen al meerdere procedures tegen Hongarije omdat de Europese Commissie vindt dat het land zich niet aan de Europese regels houdt. 

De Hongaarse Europarlementariër Katalin Cseh waarschuwt al langer voor de beperkte mogelijkheden van de EU in te grijpen bij corruptie in haar thuisland. “Alsof je een bosbrand probeert te blussen met een waterpistool”, omschreef ze die deze week in een debat, “terwijl je op zijn minst een blushelikopter nodig hebt”.

En ook het Amerikaanse Freedom House maakt zich zorgen over de achteruitgang van Hongarije, bleek woensdag. Volgens de club kan het land geen volwaardige democratie meer genoemd worden. De denktank noteerde de grootste neergang van de Hongaarse democratie in de zeventien jaar dat het die meet. 

Pas als het Hongaarse plan echt is ingediend, blijkt of het land inderdaad EU-geld wil gebruiken voor wat ‘de modernisering van universiteiten’ genoemd wordt. Maar als het aan András Bozóki ligt, keert de EU sowieso geen cent meer uit aan Hongarije totdat de omstreden wet op de universiteiten helemaal is teruggedraaid. 

Oud-Europarlementariër en VVD-politicus Hans van Baalen is vorige week op 60-jarige leeftijd overleden. Nederland verliest daarmee een soevereine, eigenzinnige speler in de Brusselse bubbel. Hard boiled en zachtaardig tegelijk.

Op het Europese politieke toneel trok Van Baalen vooral de aandacht toen hij samen met de toenmalige leider van de Europese fractie van liberalen Guy Verhofstadt in 2014 het podium op het Maidan-plein in de Oekraïense hoofdstad Kiev beklom. Ik stond onderaan het podium en zag hoe Van Baalen een rol opeiste in de dramatische gebeurtenissen.

Het was een gure februaridag. Van Baalen keek uit op duizenden Oekraïners, jong en oud, die er al maanden betoogden vóór toekomstige integratie in de EU, en tégen de greep van Moskou en de corruptie in hun land. De avond voor Van Baalens aankomst hadden sluipschutters van het Oekraïense regime huis gehouden. Tientallen Oekraïense burgers kwamen om in het geweld. Binnen de muren van orthodoxe kerken lagen doden en gewonden.

Van Baalen wilde de betogers een hart onder de riem steken. “We laten jullie niet in de steek, we blíjven jullie steunen!”, riep hij.

De pro-EU-betogingen escaleerden in een bloedige burgeroorlog die de wereld schokte. Nog altijd wordt er in het oosten van Oekraïne gevochten. De EU stond erbij en keek er naar, en het werd Van Baalen en Verhofstadt kwalijk genomen dat ze beloftes hadden gedaan die de EU nooit waar kon maken.

Over ‘Maidan’ zei Van Baalen jaren later, in zijn werkkamer in het Europees Parlement (EP), tegen correspondent Sadée dat hij er geen moment spijt van had. “Ik vond dat ik erheen moest. De oproerpolitie schoot betogers als konijnen neer. De gedachte was: als wij, westerse politici, op het plein komen, stopt het schieten wellicht.”

‘Maidan’ had volgens hem de zwakte van het EU-buitenlandbeleid blootgelegd. “Dat beleid is embryonaal. Elk land heeft een andere mening en een veto om gezamenlijk beleid te blokkeren. Dat kan niet langer zo.” In de toekomst moet de EU “militair meer afstemmen met de NAVO”, vond Van Baalen.

Het typeert de VVD’er. Hij stond in Brussel bekend als iemand die nooit wegdook voor lastige vragen.

De laatste jaren genoot hij zichtbaar van zijn rol als president van de Europese liberale ‘familie’ (ALDE). Joviaal en trots wachtte hij tijdens elke EU-top als een circusdirecteur, op de trappen van het Brusselse Egmontpaleis, liberale regeringsleiders als Rutte en Macron op. Dan was Van Baalen de regisseur van het ‘Egmont-beraad’, een paar uur voordat de echte top begon.

In het parlement groeide hij uit tot een vaste waarde; op elk denkbaar dossier konden journalisten hem bevragen, overal had hij een scherpe mening over. In zijn werkkamer liet hij dan liefdevol de foto’s zien van zijn vrouw en zoon.

Tijdens de EP-sessies in Straatsburg was hij een graag geziene gast in de persbar. Achter de bar wisten ze op den duur waar ze Van Baalen blij mee maakten: twee hardgekookte eitjes. Dat was zijn lekkernij. En als de eitjes op waren, veegde hij zijn mondhoeken schoon en stond voor iedereen klaar: “Wat wil je weten? Over welk dossier? Kom maar op!”

Covid-paspoort? Vaccinatiepas? Groene pas? Ook wij worstelden de afgelopen week met de naam van de QR-code waarmee iemand die gevaccineerd is, getest is of covid gehad heeft, weer vrij moet kunnen reizen. De pas komt er. Het Europees Parlement besloot afgelopen week de onderhandeling met Raad en Commissie in te gaan met de eis dat tests gratis wordt en dat landen niet nog eens aanvullende reisbeperkingen op gaan leggen.

De onderhandelingen moeten eind mei afgerond zijn, en tegen die tijd hoopt de Commissie klaar te zijn met de fysieke QR-code. T-Mobile en SAP werken aan een systeem waar bij lidstaten een code generen voor een persoon die aan de vereisten voldoet. Het wordt een systeem waarbij de QR-code uitgelezen kan worden met een smartphone, die via een publieke sleutel de echtheid van de code controleert zonder daarbij fysiek gegevens te hoeven inzien. Privacy gewaarborgd, denkt de Commissie, die het systeem ook nog eens open source, en dus controleerbaar, bouwt.