Les één uit het handboek voor Europese onderhandelaars is: knoop zoveel mogelijk zaken aan elkaar, zorg dat jouw land z'n zin krijgt, maar denk ook aan de andere lidstaten. Iedereen moet thuis een succesje kunnen verkopen. Het moet altijd een glorieuze overwinning zijn die voor de poorten van de hel is weggesleept.

Ik schrijf het een tikje populistisch op, maar het is wel de kern. Laten we de kluwen aan problemen, waar de leiders komende week over gaan praten even proberen te ontwarren.

Hongarije en Polen weigeren om met de afspraken (over de begroting en het coronafonds) in te stemmen zolang er een dreiging is dat de EU subsidiegeld kan stopzetten als de regels van de rechtsstaat worden overtreden. Er moet bij gezegd worden dat het een hele specifieke regel is, het gaat namelijk alleen over subsidies. Dus als er een algeheel probleem is met de rechtsstaat dan kan het geld niet zomaar worden gekort. Het moet een hele specifieke relatie hebben met de EU-fondsen.

De oplossing die is bedacht, is een soort inlegvel, waarin de andere 25 EU-landen plechtig verklaren dat het niet de bedoeling is om Polen en Hongarije te dwingen vluchtelingen op te nemen. Verder moet ook nog op papier worden gezet dat de Europese Commissie onafhankelijk is en alle landen gelijk zal beoordelen.

Maar dan zijn we er nog niet. Alle lidstaten steunen het streven van de Europese Commissie om de opwarming van de planeet tegen te gaan. Alleen klagen Polen en Hongarije dat het technisch een hele klus wordt en ook economisch kunnen ze het niet allemaal bolwerken. Oftewel ze willen extra geld.

Het argument dat ze al veel geld kunnen krijgen als ze hun verzet tegen de begroting en het coronafonds opgeven, maakt geen indruk. De regeringen in Warschau en Boedapest willen extra euro’s. Sommigen noemen het verknopen, anderen afkopen.

De brexit gesprekken zijn nog niet in de knoop opgenomen, maar die zijn al bijna onontwarbaar van zich zelf. Of de leiders zich over de brexit gaan uitspreken is nog zeer de vraag. De Europese Unie wil dat de Britten bewegen en de Britten inderdaad…….dat de EU beweegt. Maandag proberen Ursula von der Leyen en Boris Johnson opnieuw om een doorbraak te forceren. Het telefoongesprek van zaterdag leverde in ieder geval geen nieuwe inzichten op.

De kans dat er op 1 januari geen handelsovereenkomst is, wordt steeds groter. Voor het eerst noemen diplomaten nu de mogelijkheid van een akkoord dat pas volgend jaar wordt afgesloten. 1 april of de zomer worden als mogelijkheden geopperd. Op 1 januari gelden dan wel de regels van de Wereld Handelsorganisatie (WTO). Oftewel heffingen, tarieven en veel formulieren invullen. Pas als er een overeenkomst is kan daar een einde aan komen. Maar goed de klok tikt door en het is nog geen 1 januari, dus tot die tijd is een deal nog steeds mogelijk.

Op het eerste gezicht lijkt het de zoveelste discussie over de poppetjes. Het gaat over de vraag wie de Conferentie over de Toekomst van Europa moet gaan leiden. Maar achter het poppetje gaat een strijd om de macht schuil. Wie heeft het in Brussel voor het zeggen? De ministers en regeringsleiders, het Europees Parlement of de niet gekozen functionarissen van de Europese Commissie?

Die Conferentie is bedacht na de laatste verkiezingen. Tijdens de verkiezingen ging de strijd tussen Manfred Weber (christendemocraat) en Frans Timmermans (sociaaldemocraat) met als inzet het voorzitterschap van de nieuwe Europese Commissie.

Het Parlement dacht dat, nadat ze de vorige keer hun zin hadden gekregen en de winnaar van de strijd (Jean Claude Juncker) werd benoemd tot voorzitter van de Europese Commissie, het in 2019 volgens hetzelfde recept zou gaan. Dus een strijd tussen spitzenkandidaten en de winnaar van de verkiezingen wordt voorzitter. Maar daar denken de leiders van de lidstaten anders over.

Er lag een compromis op tafel, waarbij Timmermans voorzitter zou worden en zijn tegenstrever Weber voorzitter van het parlement. Dat werd echter van tafel geveegd en uiteindelijk, na een dagenlange patstelling werd Ursula von der Leyen (die niet had deelgenomen aan de verkiezingen) aangewezen als nieuwe voorzitter. Wel werd afgesproken om een speciale Conferentie over de Toekomst van Europa te houden om helder te krijgen wie in de toekomst op welk moment wat te zeggen heeft over de samenstelling van de Europese Commissie. Maar ook om te praten over hoeveel leden het Parlement moet hebben, of voortaan ook individuele commissarissen weggestuurd kunnen worden. En verder zou de Conferentie zich moeten buigen over de vraag of het debat in het Parlement zelf kan veranderen, interrupties en initiatiefrecht, komt er een Europese minister van Financiën? En hoogst actueel: waar bemoeit de Europese Unie zich mee, de gezondheidsunie, of krijgt het nog meer zeggenschap op het gebied van sociale zekerheid?

De Belg Guy Verhofstadt zou die bijeenkomst gaan leiden. In ruil voor deze functie zou Verhofstadt terugtreden als fractievoorzitter van de liberalen (Renew). Vooral de Franse president Macron had daarop aangedrongen omdat hij Verhofstadt teveel bij de oude liberalen vond passen en een frisse start wilde maken. Ook zag Verhofstadt af van zijn claim om voorzitter van het Europees Parlement te worden. Dat werd verdeeld tussen de sociaaldemocraten (Sassoli) en straks (eind 2021) de christendemocraten (waarschijnlijk Weber).

Maar nu de actualiteit. De regeringsleiders hebben totaal geen zin in Verhofstadt. De algemene opinie is dat de Belgische politicus een Europese drammer is. Voor een Europees leger, voor een Europese regering en iemand die een veto op veto’s wil. En dus schuiven de regeringsleiders iemand anders naar voren. De Deense oud premier Helle Thorning-Schmidt (sociaaldemocraat) is de favoriet.

In de profielschets staat dat de voorzitter van de Conferentie een eminente Europese persoonlijkheid moet zijn. Iedereen moet meepraten van vakbonden tot parlementen. Maar niet iedereen heeft er zin in. Nederland vindt een nieuwe praatgroep overbodig. De vorige poging aan het begin van de eeuw onder leiding van de deze week overleden Franse president Giscard d’Estaing resulteerde in een ontwerp voor een Europese grondwet dat uiteindelijk in Nederland werd weggestemd.

Premier Rutte is ook geen voorstander van zijn Europese partijgenoot Verhofstadt. Formeel neemt Nederland nog geen standpunt in. “Eerst de inhoud en dan de poppetjes”, sprak minister Blok streng na een vergadering met zijn collega ministers over de kwestie.

Verder met de inhoud dan maar. Er is iets nieuws. Een wedloop tussen de economische grootmachten van de wereld. Niet één met wapens, maar om vergroening. Merel Dekker praat ons bij.

Experts van instellingen als de European Climate Foundation (ECF) en het Egmont Institute (het Belgische Clingendael) hebben het er al over. De nieuwe diplomatieke trend van 2021 wordt groen. Grote internationale verdragen met reductiedoelen zijn leuk, maar het wordt nu tijd voor zwaarder geschut.

Wetgevingskanonnen zoals de Europese Green Deal om afgesproken uitstootreductie ook daadwerkelijk in de praktijk te brengen, is wat we wereldwijd steeds meer gaan zien, denkt Laurence Tubiana van ECF in een interview met Politico. Het doel van klimaatneutraliteit tegen 2050 werd al door de EU, Japan, Zuid-Korea en Zuid-Afrika omarmd.

De nieuwe Amerikaanse president Biden wil voor de Verenigde Staten hetzelfde en China probeert tegen 2060 klimaatneutraliteit te behalen. In de nieuwe green deal diplomatie moet de EU een leidende rol pakken.

Groene allianties zijn al in de maak en de EU richt haar pijlen met name op de opvolger van president Trump. Biden wil het klimaatakkoord van Parijs alsnog uitvoeren. De herinneringen aan de mislukte besprekingen over het handelsakkoord TTIP zijn nog niet helemaal verwaterd, maar er is nieuwe hoop.

EU-instellingen buitelen over elkaar heen met ambitieuze uitnodigingen aan de VS. Klimaat is overal topprioriteit. Volgens de uitgelekte concept conclusies van de top die komende week wordt gehouden (via de Duitse krant Bild) moet een EU-VS top komend voorjaar de nieuwe ruggengraat van de internationale gemeenschap worden. Volgens de ontwerptekst moet er een:

Op klimaatgebied lijkt er op de tekentafel in elk geval aardig wat gemeenschappelijke basis tussen de EU en de VS te bestaan. Groene financiering, emissielimieten voor auto’s en een koolstoftaks om de eigen industrie te beschermen tegen producten uit landen met een lakser milieu regime, zijn aspecten waarop de Green Deal van de EU en Biden’s plan overeenkomen. De groene wedloop kan van start.

Deel drie van onze serie gesprekken met Europese hoofdredacteuren over de coronacrisis, de reacties van de kijkers en lezers. Hoe gaan zij om met de vele persconferenties van hun regeringen en wat zal er uiteindelijk blijvend veranderen? Gerard van den Broek in gesprek met Anvar Samost van de omroep ERR uit Estland.

Anvar Samost, hoofdredacteur van de nieuwsafdeling van de ERR, de publieke omroep van Estland vertelt het met een twinkeling in zijn ogen. “Maar wat wij oefenden is wat we moeten doen als ons gebouw wordt geraakt door een raket, een Russische raket. Dit verzin ik echt niet. We spreken er nooit openlijk over, om de mensen geen angst aan te jagen. Maar dát is het scenario waar wij altijd rekening mee hielden. Wat moet je doen als je ineens geen TV studio meer hebt? Of geen radiostudio meer? Geen corona. Corona is… ach.” Hij maakt een wegwuif gebaar.

Samost is met zijn 50 jaar een van de ouderen van de Estse publieke omroep en daarmee iemand die zich de Sovjetgeschiedenis van zijn land nog levendig kan herinneren.

Estland werd nog tijdens de Tweede Wereldoorlog bezet door Sovjettroepen en kreeg pas in 1991 zijn onafhankelijkheid terug. “Ik begon toen als journalist. De Sovjet-Unie stortte in elkaar en we leefden in dit land vier jaar lang in een revolutionaire situatie. Ik denk niet dat de coronacrisis die ervaring gaat overschaduwen.”

Na decennia van rust, maken de Esten zich vandaag de dag zorgen over het moderne Rusland dat weer aan de expansie van zijn grenzen lijkt te werken. Is na de Krim de Baltische regio aan de beurt?

,,Het ligt er natuurlijk aan in welk land je woont hoe je naar de geschiedenis kijkt. Als je Amerikanen of Europeanen vraagt wat ze zich herinneren van 2008, zullen velen zeggen: de komst van Obama of de Olympische Spelen. Hier in Estland zal een meerderheid zeggen: dat was het jaar dat Rusland Georgië binnenviel.”

Door die geschiedenis als totalitaire staat reageerden de Esten in maart van dit jaar zeer wantrouwig op de coronamaatregelen van de regering. ,,Vooral door de ondemocratische manier waarop ze werden ingevoerd. Eerst leek de regering niet tot een besluit te kunnen komen. Drie dagen lang werd er geaarzeld en keek de regering vooral naar Finland, wat daar gedaan werd. En toen kwam ineens de lockdown, de scholen dicht, de grenzen dicht… het leek wel spertijd. Ik denk dat Estland een van de weinige Europese landen is waar de regering niet populairder is geworden door de corona-aanpak.”

De ERR was als publieke omroep verplicht om de kabinetsbesluiten en decreten te publiceren. “Maar niet de persconferenties,” zegt Samost. “We zonden die wel elke dag live uit omdat we het belangrijk vonden. Maar na een maand begonnen we ons af te vragen of er nog wel journalistieke redenen waren om dit nog uit te zenden. Kwam er nog wel nieuws uit? Het werden steeds meer een soort liturgische bijeenkomsten, waar ministers en andere officials voor de camera kwamen om opnieuw te vertellen dat de coronacrisis heel gevaarlijk is, dat we twee meter afstand moeten houden, bla bla bla… geen nieuws!”

De ERR stopte met het live uitzenden van de persconferenties. “Twee dagen lang werd er heel teleurgesteld gereageerd door de politiek. En toen gebeurde er iets opmerkelijks: ze stopten zelf met hun persconferenties. Dus ik denk wel dat we heel onafhankelijk hebben gewerkt”, lacht Samost.

Net als bij bijna alle publieke nieuwszenders in Europa zag ook de ERR zijn kijkcijfers enorm stijgen tijdens de coronacrisis. Maar opmerkelijk was dat ook de Russische minderheid in Estland (bijna dertig procent) massaal toestroomde.

Samost: “We zenden op televisie vijf keer per dag een Russischtalig programma uit met nieuws, en ook de radio hebben we een dergelijke uitzending. Verder hebben we een volledig Russischtalige website. Vóór de coronacrisis hadden we zo’n 10 tot 15.000 kijkers per dag, niet veel dus. Maar dat aantal steeg ineens naar 40.000 per dag. Op internet gingen we van 100.000 bezoekers naar 200.000. Zulke hoge cijfers kregen we hiervoor alleen bij het WK IJshockey (de populairste sport in het land). En nu blijven ze hangen. Voorheen keken ze met satellietschotels naar Russische zenders. Kennelijk hebben wij ze toch belangrijke informatie kunnen geven die ze in Rusland niet konden krijgen.”

Anvar Samost is niet zozeer onder de indruk van de coronacrisis als pandemie, maar wel van de economische impact die het heeft.

“Ons land heeft altijd een heel strak financieel beleid gekend onder de vorige liberale regering. En dat is door corona helemaal het raam uit gegaan. De werkloosheid in Estland is hoog en de economische schade door het wegvallen van het toerisme is enorm. Toerisme maakt tien procent van ons BNP uit; we ontvingen zo’n tien miljoen toeristen per jaar, met name vanuit de buurlanden.”

Maar nu even niet meer. Alleen bezoekers vanuit de andere Baltische staten en Finland kunnen ongehinderd het land in, alle andere toeristen moeten weken in quarantaine. En dat doen niet veel mensen.

“Dat economische effect zal ook z’n politieke effect hebben, schat ik,” zegt Samost, die zelf ooit een gooi deed naar een christendemocratische (EVP) zetel in het Europese parlement. Tevergeefs.

"Onze staatsschuld is in één maand verdubbeld doordat de huidige socialistische regering zoveel geld uitgeeft. Donaties aan bedrijven en aan de dienstensector. Het is in Estland heel gemakkelijk geworden om staatssteun te krijgen. Dus de grote vraag is of al deze maatregelen terecht genomen zijn of dat het verkeerd uitpakt. Dat zal een vraag worden over de politieke verantwoordelijkheid.”

…..Zijn er foto’s van spelletjes in omloop die de Hongaarse Europarlementariër Szajer moeten voorstellen, die langs een regenpijp vlucht als de politie hem betrapt tijdens een covid-feestje. De rechterhand van premier Orbán bedacht onder meer de wetgeving over het huwelijk (alleen een zaak van man en vrouw), maar werd betrapt op een homofeestje. Premier Orbán liet de man met wie hij Fidesz oprichtte snel vallen, maar de Hongaarse media spreken vooral over een complot van met name Duitse inlichtingendiensten. Wie meer wil lezen moet de onafhankelijke Hongaarse nieuwssite telex.hu volgen.

…..Nog meer Hongaars nieuws. De aanvoerder van Fidesz in het Europees Parlement Amás Deutsch, is boos op zijn fractievoorzitter Manfred Weber. Weber zei: “Als je niks te verbergen hebt dan heb je niks te vrezen van het nieuwe rule of law (handhaving regels van de rechtsstaat) mechanisme. Dat was tegen het zere been, want zo zei Deutsch: "Dat zei de Gestapo en later de Russische geheime dienst ook.” Esther de Lange (CDA) was daar zeer verbolgen over (zie haar tweet).

…..Mogen transportbedrijven de Nederlandse CAO niet omzeilen door chauffeurs van buitenlandse zusterbedrijven in dienst te nemen en ze dus minder te betalen. Dat heeft het Europees Hof van Justitie gezegd. Lees meer hier.

…..Vindt de Europese Commissie dat de Britten niet helemaal eerlijk zijn als ze zeggen dat de bevolking het vaccin tegen covid eerder krijgt omdat ze niet meer in de EU zitten. Strikt formeel zijn ze lid tot eind dit jaar (en moeten ze alle regels volgen). Maar de Britten hebben een geitenpaadje gevonden door een beroep te doen op de noodsituatie. In zo'n geval mag je namelijk afwijken.

…..Heeft het kabinet inderdaad besloten om voorlopig geen aanvragen voor het coronafonds toe te laten. Minister Wiebes heeft het over de verkiezingen heen getild, omdat het kabinet anders vervelende maatregelen over onder meer de hypotheekrenteaftrek zou moeten nemen. Lees hier.

…..Is maandag Brussel bij Nacht op NPO Radio 1 te beluisteren. Sander van Hoorn spreekt Frans Timmermans over laadpalen, elektrische auto’s, batterijen en natuurlijk actuele zaken zoals de brexit, de klimaatdoelen en wat te doen met Polen en Hongarije. Vanaf ongeveer 23.30 uur te beluisteren.