Al weken dringt de Oostenrijkse bondskanselier Sebastian Kurz aan op een eerlijkere verdeling van de vaccins over EU-lidstaten. Hij kreeg bijval van onder meer Bulgarije en Kroatië. Ze lopen ver achter op andere Europese landen en bungelen onder aan de lijst met percentages van gevaccineerde inwoners. 

Maar Kurz ging volgens de andere regeringsleider te ver toen hij Oostenrijk ook in het rijtje zette van gedupeerde landen. Volgens de laatste cijfers zou Oostenrijk verder zijn met vaccineren van de inwoners dan de meeste andere landen. “Wij zijn wat meer onder de indruk van de zorgen die leven bij landen als Bulgarije, Letland en Kroatië. We denken dat Oostenrijk niet het eerste land is dat een probleem heeft”, zei premier Rutte na afloop van de top.

Bondskanselier Merkel zou haar frustratie tijdens de top nauwelijks hebben kunnen verbergen. Ze zou hebben gezegd dat de contracten met de farmaceutische bedrijven ‘getekend waren door lidstaten en niet door sommige domme bureaucraten’.

Ook de Italiaanse premier Mario Draghi verhulde zijn ergernis niet. Tegen meerdere Italiaanse kranten zou hij hebben gezegd dat er ‘geen enkel extra vaccin’ naar Oostenrijk zou gaan.

Ook in eigen land krijgt Kurz wordt er met enige cynisme gekeken naar de nieuwe houding van de premier. De Oostenrijkse krant Falter noemt hem gekscherend Robin Kurz. Maar het opnemen voor de kleinere landen om zijn eigen fouten te verhullen. De krant Profil schrijft dat hij in eerdere crises helemaal niet solidair is geweest met deze landen.

Het is dan ook de vraag in hoeverre de gekozen strategie van Kurz voor hem zal uitpakken. Hij is niet met extra vaccins thuis gekomen en op dit moment lijkt hij dan ook eerder zijn glazen te hebben ingegooid met de andere Europese regeringsleiders.

Commissievoorzitter Ursula von der Leyen had het vorige week nog zo strijdbaar gezegd: desnoods zou ze Astra Zeneca helemaal verbieden om nog vaccins te exporteren. De farmaceut komt nu al zo lang z’n afspraken niet na, terwijl de Britten en anderen wel genoeg vaccins krijgen, dat de maat voor de Europese Commissie vol was. Maar een Europees exportverbod, dat bleek ingewikkeld te liggen. 

De eerste die zich verzette was de Belgische premier De Croo. België heeft, nog meer dan Nederland, een aantal grote vaccinfabrikanten in huis. Voornaamste is Pfizer, dat wereldwijd maar op een paar plekken produceert. Eén van die plekken is Puurs. De regering van De Croo en anderen waarschuwen dat die fabriek grondstoffen nodig heeft, onder andere uit het Verenigd Koninkrijk. Een Europees exportverbod kan grote gevolgen hebben als de Britten daarna besluiten om ook geen grondstoffen meer naar de EU te exporteren. 

Afgelopen maandag begon de Commissie het schip al voorzichtig te keren. Von der Leyen had het nooit zo hard bedoeld, zeiden haar woordvoerders. Ze was slechts ingegaan op een suggestie van een journalist. Woensdag presenteerde de Commissie een plan dat een stuk minder ver ging dan een exportverbod. 

De Commissie wilde alleen nog de export stoppen naar landen die al veel meer mensen hebben gevaccineerd dan de EU-landen. Of naar landen die zelf helemaal geen vaccins exporteren, terwijl ze die wel produceren. Niet geheel toevallig valt juist het Verenigd Koninkrijk daaronder. 

Brexit speelt op de achtergrond zeker een rol. De Europese Commissie kan alleen maar met veel jaloezie naar de overkant van het Kanaal kijken, waar wel massaal gevaccineerd wordt. Terwijl wij hier in de EU langzaam een derde golf inrollen, gaan de besmettingscijfers in Groot-Brittannië juist omlaag. En dat is bijna gênant voor Brussel.

Want was het niet de Europese Commissie die altijd zei dat gezamenlijk vaccins aankopen efficiënter zou zijn dan als landen allemaal individueel? En was het niet de Commissie die keer op keer zei dat de EU daardoor de vaccin goedkoper zou inkopen? Dat komt nu als een boemerang terug. Want wie maakt zich nou zorgen om de prijs van vaccins, als de prijs voor het niet beschikken over vaccins zo veel hoger is?

Maar de Commissie loopt keer op keer tegen hetzelfde probleem aan: de Europese lidstaten. Als ze in Brussel snel door willen pakken en massaal vaccins willen inkopen, dan is er altijd wel een lidstaat die dwarsligt en de boel traineert. Als de Commissie machtspolitiek wil spelen en Groot-Brittannië onder druk wil zetten door een exportverbod voor te stellen, dan trekken individuele lidstaten daar hun handen al vanaf nog voordat de Britten überhaupt aan de onderhandelingstafel zijn gedwongen om zo’n exportverbod te voorkomen.

De regeringsleiders gingen op de top op donderdag en vrijdag akkoord met strengere exportregels. Het is vooral aan de EU-landen om die regels uit te voeren. De strengere landen, zoals Italië, zullen de komende tijd wellicht meer exporten tegenhouden, de landen die de handelsroutes hoe dan ook willen openhouden zullen coulanter zijn. De vraag is - na wekenlange vaccinstrijd - of dat de EU veel meer vaccins zal opleveren.

Als we het bericht in The Times van zaterdag mogen geloven, heeft het Europese dreigement toch effect gehad. De EU en Groot-Brittannië zouden op het staan een deal te sluiten. Als de EU de export van Pfizer-vaccins niet tegenhoudt, zullen de Britten afzien van partijen Astra Zeneca-vaccins die geproduceerd worden in Leiden.

De Europese lidstaten zouden ook afgelopen zomer zelf hebben gezorgd dat het opstellen de contracten met de farmaceuten zo langzaam ging.

Europees topambtenaar Sandra Gallina was deze week ongemeen hard in haar oordeel. Dat de lidstaten van de EU worstelen om voldoende vaccins te krijgen, hebben ze vooral aan zichzelf te danken. Toen de Commissie afgelopen zomer met farmaceuten onderhandelde over contacten voor vaccins, waren de lidstaten te traag en te gierig om die contracten snel te kunnen sluiten. En dat, verklaarde ze de afgelopen week in het Europees Parlement, is de reden dat we het nu zo veel slechter doen dan het VK, de VS en Israël. 

Econoom Jacob Kierkegaard van de denktank German Marshall Fund onderschrijft haar analyse. “Veel lidstaten tekenden vooral in op Astra Zeneca, dat tegen kostprijs produceert. Laat dat nu het bedrijf zijn met de grootste problemen. Tevens legde bijvoorbeeld de VS in het voorjaar al miljarden op tafel op contracten te sluiten met farmaceutische bedrijven. De Europese Commissie wilde dat toen misschien wel, maar beschikte niet over het budget daarvoor”, aldus Kierkegaard.

Als verzachtende omstandigheid voeren Kierkegaard en ander analisten wel aan dat tegen de tijd dat de EU en de lidstaten moesten besluiten over de aankoop van (nog niet bestaande) vaccins, de urgentie minder hoog leek. Het was de zomer van 2020. De terrassen waren overal weer open en een tweede golf was een mogelijkheid, geen zekerheid. Bovendien tekende zich toen de discussie af over de Europese meerjarenbegroting en het Corona-steunpakket. Geen tijd, zeggen de analisten, om eens flink wat geld in de handen van de Europese Commissie te leggen.

Kierkegaard hoopt dat lessen getrokken worden voor een volgende pandemie. De Commissie zou een blanco cheque moeten krijgen, desnoods met gezamenlijk geleend geld, om snel geld in te kunnen zetten. Zoals vooral de VS dat deed. “Als je ziet hoeveel lockdowns elke dag kosten, is dat niet meer dan een slimme investering”.

Het plenaire debat volgt in april, maar de budgetcommissie van het Europees Parlement weigerde deze week alvast de jaarrekening van Frontex goed te keuren. Alle andere rekeningen van de Europese Unie over 2019 werden wel goedgekeurd, dus met het niet goedkeuren van de jaarrekening van de Europese grenswachten werd een sterk signaal afgegeven.

Aan Frontex kleven beschuldigingen van intimidatie en vriendjespolitiek, maar vooral ook van het betrokken zijn bij het terugduwen van migranten aan de grenzen van de Europese Unie naar de landen waarvandaan ze vertrokken. Het Europees Parlement startte zelf een onderzoek waarover de Nederlandse Tineke Strik (Groen Links) het rapport zal schrijven. En ook het Europees anti-fraudebureau OLAF startte eind 2020 een breed onderzoek.

Het goedkeuren van de jaarrekening is een bevoegdheid van het Europees Parlement en wordt in dit geval dus ingezet om misstanden bij een EU-organisatie op de agenda te houden.

Deze week staan er geen vergaderingen in het Europese Parlement op de planning. Veel europarlementariërs gaan op werkbezoek.