De commissie lanceerde het idee om een eenduidig systeem te creëren om deze zomer min of meer zorgeloos op vakantie te kunnen gaan: de Digital Green Pass. Weg met de per land verschillende regels voor testen en quarantaine. Het Europees Parlement ging ermee akkoord, maar noemde de pas liever het covid-19-certificaat. Los van de naam: wat is het precies, hoe staan de onderhandelingen ervoor en is Nederland er eigenlijk klaar voor?

De techniek achter de covid-reispas lijkt het eenvoudigste deel te worden op weg naar de invoering ervan. Bij de ontwikkeling van het systeem lijkt bescherming van de privacy voorop te staan bij de Europese Commissie. Het zijn de lidstaten die bepalen of iemand in aanmerking komt voor zo’n reispas. De onderhandelingen daarover zijn, zoals je verderop zult lezen, nog gaande, maar het zal een combinatie worden van gevaccineerd zijn, getest zijn of de ziekte hebben gehad. In die gevallen ben je ‘veilig’ om te reizen. Maar voor hoelang? En mag een land waar je naartoe reist weten waarom je door het thuisland ‘veilig’ bevonden bent?

In het systeem waar de EU nu aan werkt is het waarom in elk geval verborgen.

Allereerst bepaalt de lidstaat, op basis van op EU-niveau af te spreken criteria, wie eraan voldoet. De lidstaat (in het geval van Nederland bijvoorbeeld het RIVM) genereert vervolgens een certificaat, een QR-code die beperkte informatie bevat. Het certificaat bevat daarmee maar een heel klein stukje data, vergelijkbaar met het ‘slotje’ naast de naam van een website in uw browser. Ook de website waar de Europese Commissie een uitleg geeft, heeft er één:

In fase twee krijg je je certificaat, met QR-code. Geprint, in een nationale app (bijvoorbeeld de CoronaMelder) of misschien zelfs als kaart in de Apple of Google Wallet, ga je op reis.

De grenswachten in het land waar je naartoe reist, hebben in een app de volledige database van alle certificaten staan, van alle ‘veilige’ reizigers dus. De informatie is versleuteld. Pas als een grenswacht de code scant met zijn of haar smartphone of scanner, wordt je certificaat ontcijferd. Als het geldig is, ziet de grenswacht het equivalent van een slotje in de browser, en weet dan dat je door mag. Als je niet veilig bent, sta je niet in de database en krijgt de grenswacht dus geen slotje te zien.

Het systeem van een ‘publieke sleutel’ zoals dit in jargon heet is niet nieuw en dus redelijk eenvoudig te implementeren. De problemen zitten dan ook elders.

De problemen zitten bijvoorbeeld bij de onderhandelingen tussen de commissie, de raad en het parlement. Want wie denkt dat er in Europa grote eensgezindheid is over de covid-reispas, komt van een koude kermis thuis. Er zijn al twee driehoeksonderhandelingen (trilogen) geweest en toch zijn ze nog niet in de buurt van een akkoord. Als je het aan Europarlementariërs vraagt, is dat vooral te wijten aan de lidstaten.

Een van de obstakels is het voorstel om de coronatesten voor de covid-reispas gratis te verstrekken. D66-Europarlementariër Sophie In ’t Veld deed het voorstel een paar weken geleden, maar tot haar grote frustratie werken de lidstaten het plan tegen. Die maken zich zorgen over het prijskaartje dat hangt aan de gratis testen, want iemand zal die rekening moeten betalen. Maar volgens verschillende Europarlementariërs, die hierover ongekend eensgezind zijn, is dit een slecht argument van de lidstaten.

Kijkend naar de vaccinatieplanning van de lidstaten moet in juli toch zeker de helft van alle volwassenen zijn gevaccineerd. Sommige landen willen dan zelfs alle volwassenen ten minste één prik hebben gegeven. “Als je echt gelooft dat iedereen gevaccineerd kan worden voor de zomer, dan gaat het om maar weinig mensen die zich nog hoeven te laten testen”, zegt Tineke Strik, Europarlementariër voor GroenLinks. Het hoeft dus allemaal niet zo duur te zijn.

Ook Nederland is tegenstander van het gratis maken van coronatesten. Het kabinet vreest dat het dan voor commerciële bedrijven niet meer rendabel zal zijn om deze testen uit te voeren. Volgens CDA-Europarlementariër Jeroen Lenaers zou dat kunnen komen doordat regeringsleiders niet staan te springen dingen gratis weg te geven zonder dat ze daar de credits voor krijgen. In ’t Veld ergert zich aan het “politiek potje armworstelen”. “Er ontstaat een grote ongelijkheid tussen mensen die zich gratis kunnen vaccineren, en mensen die zich niet gratis kunnen laten testen.” Niet alle landen vinden het gratis testen overigens een probleem. In bijvoorbeeld Frankrijk en Denemarken wordt al gratis getest. In Duitsland hebben inwoners een (beperkt) aantal gratis tests.

Een ander obstakel is de wens van sommige landen om de covid-reispas later in te voeren. Zowel Duitsland als Spanje heeft deelstaten of regio’s die verantwoordelijk zijn voor het gezondheidsbeleid. De twee landen vrezen niet genoeg tijd te hebben om een federaal systeem op te zetten. Ze willen daarom na de invoering zes weken de tijd om de covid-reispas uit te rollen, maar hiermee zou de pas dus pas halverwege augustus overal inzetbaar zijn. Onacceptabel, vinden de twee Europarlementariërs. Toch verwacht Lenaers dat dit niet het punt zal zijn waardoor de pas vertraging op zal lopen. “Zo’n overgangsperiode hoeft niet te betekenen dat de covid-reispas nergens nog wordt ingezet.”

Maar er is nog een ander punt waarop de lidstaten lijnrecht tegenover de commissie en het parlement staan. Sommige lidstaten willen de mogelijkheid houden extra voorwaarden te stellen aan toeristen, zoals bijvoorbeeld een quarantaineperiode. Maar dit is onbespreekbaar voor het Europees Parlement. “Je kunt je afvragen wat de zin is van dit systeem als je nog aanvullende voorwaarden invoert. Wat is de waarde dan nog van de covid-reispas?”, zegt Strik.

Komende dinsdag is er weer een driehoeksonderhandeling. Of ze er dan uitkomen? In ’t Veld is sceptisch. “Het gaat niet om het beste beleid maar om het behouden van macht.” Lenaers en Strik verwachten dat het dinsdag erg laat zal gaan worden. Mochten ze er niet uitkomen dan komt het op het bord te liggen van de regeringsleiders die op 24 en 25 mei bijeenkomen in Brussel.

Als het systeem er is en de politieke discussie is afgerond, is Nederland er dan klaar voor?

Waarschijnlijk wel, maar makkelijk zal het niet gaan. NOS-redacteur Hatixhe Raba berichtte deze week dat in Nederland onvoldoende duidelijk is wie een vaccin gehad heeft.

In Nederland is er een opt-in: de gevaccineerde moet toestemming geven om de gegevens centraal te registreren. In veel andere landen valt er niets te opt-en. De koppeling met het bsn is er automatisch en dat maakt de uitgifte van een certificaat op basis daarvan natuurlijk een stuk eenvoudiger.

Het zal nog niet met covid-reispas zijn, want al in juni, maar Europarlementariërs lijken zich toch op te kunnen maken voor een plenaire vergadering in… Straatsburg. Coronatechnisch kan het, denkt voorzitter David Sassoli. Het afgelopen jaar zijn alle vergaderingen in Brussel geweest, maar volgens een protocol bij het Verdrag van Amsterdam uit 1997 moeten de 705 parlementsleden 12 keer per jaar in Frankrijk vergaderen. Straatsburg is de officiële zetel van het Europees Parlement. De Fransen zetten parlementsvoorzitter Sassoli opnieuw flink onder druk om de vergadering in hun thuisland door te laten gaan, tot ongenoegen van Nederlandse Europarlementariërs.

“Ik heb het wel eens een hardnekkige plaag genoemd”, zegt Europarlementariër Esther de Lange (CDA), “die dubbele vergaderplaats en de kosten (naar schatting tussen de 100 en 150 miljoen euro) die dat met zich meebrengt zijn niet uit te leggen en ondermijnen het draagvlak van de EU”. Ook Malik Azmani (VVD) ergert zich aan het op en neer gereis. “De extra kosten moeten door de Europese belastingbetaler opgebracht worden. En dat extra gereis past niet in een groene en duurzame EU”. Bas Eickhout (GroenLinks) noemt het maandelijkse “volledig heen en weer slepen van hele kantoren totaal zinloos, met ook nog negatieve milieu- en economische kosten”. Want: iedereen gaat mee. Niet alleen de parlementariërs zelf, ook hun medewerkers, de vertalers, lobbyisten, vertegenwoordigers van de commissie en de lidstaten én journalisten reizen voor een paar dagen van Brussel naar Straatsburg en weer terug.

Een ruime meerderheid van het Europees Parlement wil dan ook al lang af van het maandelijkse verhuiscircus. Maar voor verandering moet het verdrag gewijzigd moeten worden, en dat kan alleen als alle 27 lidstaten het daarmee eens zijn. Inclusief Frankrijk dus, dat dat absoluut niet wil.

De Lange heeft premier Rutte en minister van Buitenlandse Zaken Blok een paar jaar geleden gevraagd het bij de andere regeringsleiders aan te kaarten. “Maar ze waren helaas niet van plan er een issue van te maken. Mij lijkt dat ze er dan ook niet meer over mogen klagen”. En ook Eickhout zegt dat het alleen kan veranderen als de lidstaten het probleem zó groot vinden dat ze de Franse president ermee willen confronteren. “Zolang het een probleem van het Europees Parlement is, kan Rutte erover klagen, maar is het uiteindelijk niet zijn probleem. Dus gaat hij geen punten eraan verspelen bij Macron, en gaat het niet veranderen.”

Ze verheugen zich niet op de verplichte gang naar Frankrijk, maar zijn wel blij hun collega’s straks weer echt in de ogen te kunnen kijken, in plaats van via een beeldscherm. “De fysieke aanwezigheid, die mis ik”, zegt Azmani. “Om aan te voelen waar de politieke problemen liggen, is contact in de wandelgangen nodig”, zegt Eickhout. En De Lange: “Soms moet je gewoon iemand een op een spreken, zonder dat er tien andere zoom'ers meekijken”.

Overigens heeft een jaartje gedwongen op afstand vergaderen, de Nederlandse belastingbetaler behoorlijk wat geld bespaard.

Deze nieuwsbrief kwam tot stand met medewerking van Sander van Hoorn, Kysia Hekster, Tijn Sadée en Hatixhe Raba.