Door Sander van Hoorn

Heel langzaam slibben de straten door de Europese wijk in Brussel weer dicht. Officieel is telewerk nog verplicht in België. Vanaf 9 juni mag 20% van het personeel tegelijkertijd op kantoor zijn; vanaf 1 juli - bij dalende cijfers - is thuiswerken alleen nog maar een advies.

Als het aan de Europese Commissie ligt, zal het aantal ambtenaren dat tegelijkertijd in de verschillende gebouwen aan het werk is, niet meer boven de 60% uitkomen. De systemen om op afstand te werken zijn het afgelopen jaar zodanig uitontwikkeld, dat het personeel 40% van de werktijd blijvend vanuit huis zal kunnen werken. 

Covid wordt zo door de EC gebruikt om een andere ambitie te verwezenlijken: het halveren van het aantal gebouwen en die tegelijkertijd meer te concentreren rond het Schumanplein. Volgens Belgische media levert dit een besparing op van 280 á 440 miljoen euro. Het lost ook het probleem op dat veel gebouwen zodanig verouderd zijn dat ze niet meer aan de eigen duurzaamheidseisen voldoen.

Juist volgende week vergadert het Europees Parlement (na zware druk uit Frankrijk) weer in Straatsburg. Slechts een klein aantal parlementariërs reist af, want vergaderen en stemmen blijft mogelijk vanuit speciale kantoortjes in de lidstaten. De meeste Europarlementariërs vinden een gang naar Frankrijk vanwege de coronasituatie nog niet verantwoord of vinden een kostbare maandelijkse verhuizing sowieso niet verantwoord. Toch zal het moeilijk zijn om niet helemaal terug te gaan naar het oude normaal, op het moment dat de cijfers het wel toelaten.

Een klein gejuich, wellicht, bij journalisten thuis of op de redactie. De woordvoerder van de Europese Commissie kondigde aan dat de Belgische coronaregels het waarschijnlijk per 1 juli mogelijk maken om weer journalisten in de perszaal te ontvangen bij de dagelijkse persconferentie. Woordvoerder Eric Mamer zei het tijdens… de dagelijkse persconferentie.

Ruim een jaar vinden de persconferenties nu plaats zonder journalisten in de zaal. Inmiddels gaat dat vrij vlot, met vragen die op onderwerp gegroepeerd worden en specialisten van de Commissie die in de zaal of op afstand specifieke vragen kunnen beantwoorden. En ondanks het feit dat die dagelijkse persconferentie vaak weinig nieuws oplevert en gaat over een veelheid van onderwerpen die voor Nederland bepaald niet allemaal interessant zijn, loont de fysieke aanwezigheid soms toch. Om iemand specifiek even aan te spreken of om ‘de stemming’ aan te voelen.

Dat komt dus weer terug, zij het in het begin met een beperkt aantal journalisten (wie het eerst komt, die het eerst maalt), afstand en mondkapjes. Het systeem om de persconferenties niet alleen op afstand te volgen (wat altijd al kon) maar ook op afstand vragen te stellen, blijft voorlopig… en misschien wel permanent.

Door Kysia Hekster

In de Nederlandse media deze week opnieuw veel aandacht voor de zogenoemde pushbacks, waarbij migranten teruggestuurd worden zonder dat ze de kans krijgen in de EU asiel aan te vragen. Nu de Corona-reisbeperkingen langzaam worden opgeheven, neemt het aantal migranten dat de EU probeert te bereiken weer toe, zo blijkt uit cijfers van de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM).

Begin deze week liet Griekenland zien wat het doet om te voorkomen dat migranten ongecontroleerd de grens oversteken. Geluidskanonnen, drones en grenshekken worden ingezet om migranten af te schrikken. “Alle lidstaten moeten illegale migratie tegengaan”, zegt verantwoordelijk Eurocommissaris Ylva Johansson, “maar natuurlijk moeten ze mensen tegelijkertijd de mogelijkheid bieden om asiel aan te vragen als ze bescherming nodig hebben.” 

Tineke Strik is Europarlementariër voor GroenLinks en hoogleraar Migratierecht aan de Radboud Universiteit. Zij ziet dat de landen aan de buitengrens van de EU onder grote druk staan. “Ze worden afgerekend op het tegengaan van illegale migratie, maar tegelijkertijd krijgen ze geen hulp van andere lidstaten bij de asielaanvragen. Er is gebrek aan gezamenlijke verantwoordelijkheid.” 

Behalve de geavanceerde technologie die wordt ingezet om de buitengrenzen van de EU te bewaken, komen ook steeds meer verhalen naar buiten over de illegale pushbacks. Volgens de Britse krant The Guardian hebben deze geleid tot ruim 2000 doden. Vorige week sprak correspondent Bram Vermeulen migranten die zeiden het slachtoffer te zijn geweest van geweld van grenswachten aan de Grieks-Turkse grens. 

“Het is heel goed dat er individuele verhalen naar buiten komen”, zegt Tineke Strik. “Dat is nodig om te laten zien wat er gebeurt. Want het speelt al heel lang, maar mijn indruk is dat het steeds openlijker en systematischer gebeurt, bij daglicht nu ook. Het blijft onbestraft. ‘Ga vooral zo door’, lijkt de boodschap van de andere lidstaten. Die blijven stil omdat ze geen zin hebben om dit probleem op te lossen. En dus denken landen dat ze het kunnen doen. Kroatië, Hongarije, Spanje, Polen, het breidt zich ook uit. Maar wij kunnen als EU niet geloofwaardig opereren als we dit zo door laten gaan.” 

Tijdens de vluchtelingencrisis in 2015 kwamen meer dan een miljoen mensen naar de Europese Unie. Het leidde tot een eerste poging om tot een gezamenlijk asielbeleid te komen. De landen spraken af om 120.000 asielzoekers vanuit Griekenland en Italië over alle lidstaten te verdelen via verplichte quota, maar van die plannen kwam weinig terecht. Landen als Hongarije, Roemenië, Slowakije en Tsjechië (en later ook Polen) voelden er niets voor. 

Vorig jaar september kwam de EU met nieuwe migratieplannen. De verplichte verdeling van vluchtelingen over de lidstaten is daarin verdwenen. Het gaat het nu over verplichte solidariteit met de EU-landen waar de meeste migranten aankomen. Die solidariteit kan verschillende vormen aannemen. Lidstaten die asielzoekers opnemen, krijgen van de Europese Commissie 10.000 euro per asielzoeker. Landen die geen mensen willen opnemen, kunnen ook aan hun verplichtingen voldoen door grenswachten te leveren die de buitengrenzen in de gaten houden. Of ze kunnen helpen bij de terugkeer van afgewezen asielzoekers. 

Na de presentatie van de nieuwe plannen bleef het vooral heel stil in Brussel. “Er gebeurt achter de schermen misschien wel van alles, maar mijn indruk is dat de lidstaten maar heel moeizaam vooruitkomen,” zegt Strik. “Ik ben bang dat de onderhandelingen over het migratiepact zullen eindigen in een impasse. De vraag is ook of we wel nieuwe plannen nodig hebben. De huidige regelingen worden niet nageleefd. Dat is het probleem.”

Eurocommissaris Ylva Johansson gaat ervan uit dat landen de fundamentele rechten van migranten beschermen. “Vorig jaar hebben we in het nieuwe migratieplan voorgesteld dat alle lidstaten een onafhankelijk systeem opzetten om dit in de gaten te houden, om er zeker van te zijn dat dit soort dingen niet voorkomen. We hebben ook voorstellen gedaan om iedereen te registreren en die lidstaten te verplichten om dit soort vermeende pushbacks te onderzoeken.”

Volgens een ingewijde is er na de presentatie van het nieuwe migratiepact in september vorig jaar op politiek niveau niet meer over gesproken. De plannen staan wel geagendeerd voor de komende top in juni, maar er is nog geen beweging in de standpunten. De verwachting is dat er in ieder geval tot na de Franse verkiezingen in april volgend jaar niets wezenlijks zal veranderen. “De EU is er na de migratiecrisis in 2015 niet in geslaagd tot gezamenlijk beleid te komen. De kans dat dat op korte termijn alsnog gaat gebeuren is heel klein. Het is wachten op de volgende migratiecrisis, terwijl intussen het politieke klimaat alleen maar verder verhard is.” 

Door Rolien Creton

Steeds meer puzzelstukjes vallen op hun plaats in het spionageschandaal waarbij Denemarken de Amerikanen hielp bij het afluisteren van hechte Europese bondgenoten. De Deense inlichtingendienst gaf de Amerikaanse veiligheidsdienst NSA tussen 2012 en 2014 toegang tot belangrijke internetkabels op Deense grond. Deze week werd duidelijk dat de Amerikaanse NSA mobiele telefoons van Europese leiders en topambtenaren in Duitsland, Frankrijk, Zweden en Noorwegen afluisterde. En zo ontstaat het beeld van Denemarken dat door de Amerikanen als ‘nuttige idioot’ wordt gebruikt. De Duitse bondskanselier Merkel, de Franse president Macron, de Noorse premier Erna Solberg en Zweedse minister van Defensie Hultqvist, allemaal eisen ze verantwoording van Denemarken. 

Het Deense afluisterschandaal leest als het script van een Scandinavische TV-serie. Gebeurtenissen uit het verleden krijgen een hele andere betekenis. Zoals de beelden van een Europese Top waarbij voormalig Deens premier Helle Thorning-Schmidt haar Duitse collega Angela Merkel een innige omhelzing geeft en haar hand op Merkels schouder legt. Wist Thorning-Schmidt tijdens die omhelzing dat Merkels mobieltje tegelijkertijd met Deense hulp door de Amerikanen werd afgeluisterd? En hoeveel wist Margethe Vestager? Nu is ze Eurocommissaris Mededinging en pakt ze tech-reuzen aan en vecht ze voor digitale privacy. Maar in de tijd van het spionageschandaal was Vestager vicepremier van Denemarken en werd ze beschouwd als de machtigste Deense politicus. Het is de reden dat de hoofdpersoon uit de Deense tv-serie Borgen op Vestager gebaseerd werd.

Het is nog onduidelijk wat Deense politici van de afluisterpraktijken wisten. Maar vast staat dat Denemarken, militair onbelangrijk, een sleutelrol voor de Amerikanen speelde vanwege de strategische geografische ligging. Belangrijke knooppunten van internetkabels naar Europese landen en Rusland liggen op Deense grond. De Deense veiligheidsdienst gaf de NSA vrij toegang tot deze internetkabels, waarbij telefoonnummers van Europese leiders en topambtenaren door de NSA als filters werden ingezet waarna telefoongesprekken, chats en e-mails konden worden afgetapt.

Het schandaal begon in 2013 toen IT-specialist Edward Snowden de grootschalige afluisterprogramma’s van de Amerikaanse geheime dienst onthulde. Ook de Deense regering reageerde diep verontwaardigd op deze afluisterpraktijken. Hetzelfde jaar stapt een jonge IT-specialist die bij Deense inlichtingendienst werkte naar zijn baas, Thomas Ahrenkiel. De ‘Deense Snowden’ was bezorgd over de wijze waarop de Amerikanen vrije toegang tot Deense data kregen. Ahrenkiel stelde in het geheim ‘Operatie Dunhammer’ in, waarbij vier personen bij de Deense inlichtingendienst de zaak moesten onderzoeken. Maar het was Ahrenkiel die vervolgens de waarschuwingen van de jonge IT-specialist als ‘ongefundeerd’ afdeed en de resultaten van het onderzoek voor de buitenwereld afgrendelde. 

Tegelijkertijd groeiden de geruchten over de rol van Denemarken bij het afluisterschandaal en werd in 2014 TET opgericht: een orgaan dat de Deense inlichtingendienst moest controleren. De TET probeerde operatie Dunhammer te ontrafelen, wat aanvankelijk niet lukte. Maar in 2019 barstte de bom: een anonieme klokkenluider presenteerde de TET bewijsmateriaal op een dienblaadje. De klokkenluider wilde niets aan het toeval overlaten en overhandigde honderden uren aan bandopnamen met gesprekken die hij met zijn bazen over de spionagezaak voerde. Ook de TET wilde dit keer niets aan het toeval overlaten. Na onderzoek van de bandopnamen belandde één kopie op het bureau van de minister van Defensie. Diezelfde dag werd een tweede kopie aan het hoofd van de Deense inlichtingendienst voorgelegd. Het leidde eind vorig jaar tot het ontslag van de toplaag bij de Deense geheime dienst. Ook Ahrenkiel, de voormalige baas van de geheime dienst, moest verantwoording afleggen. Hij zou de nieuwe ambassadeur in Duitsland worden. Maar die benoeming werd na de onthullingen snel teruggedraaid.  

Edward Snowden reageerde op Twitter op de Deense onthullingen. “Oh, waarom heeft niemand ons gewaarschuwd?”, vroeg de man met wie het Deense schandaal allemaal begon.