Na jarenlange onderhandelingen was er deze week dan eindelijk een landbouwakkoord. En zoals het gaat met een moeizaam bereikt compromis: er zijn maar weinig mensen echt tevreden. Volgens de één gaan de maatregelen te ver en voor de ander gaan ze niet ver genoeg. 

De landbouwbegroting is een flinke hap uit het totale EU-budget: het gaat om bijna 400 miljard euro. Het is dan ook niet zo gek dat er 3 jaar lang ontzettend veel moeilijke gesprekken zijn gevoerd. Een paar weken terug mondde de laatste landbouwtriloog volgens bronnen nog uit in ‘één grote clusterfuck’.

Maar deze week was er dus eindelijk witte rook voor het landbouwakkoord. Volgens vicevoorzitter van de Commissie, Frans Timmermans, hielp het rapport van de Europese Rekenkamer, dat afgelopen maandag werd gepubliceerd, bij het bereiken van het akkoord. De Rekenkamer concludeerde dat het huidige landbouwbeleid niet helpt bij het verduurzamen van de EU. Sterker nog: het zou het uitstoten van broeikasgassen zelfs in stand houden.

De nieuwe begroting zou wel tot vergroening van de Europese landbouw leiden. “Ik moet zeggen het is geen revolutie, maar er worden grote stappen gezet in de juiste richting. De belangrijkste verbetering is dat we het landbouwbeleid en de Green Deal nu op elkaar af kunnen stemmen”, zegt Timmermans.

De grootste verandering zit in de eco-regelingen. Hierdoor wordt de inkomenssteun voor boeren flexibel. Een boer krijgt niet langer automatisch subsidie op basis van het aantal hectaren land dat hij heeft, maar een kwart van zijn inkomenssteun wordt afhankelijk van de mate waarin het boerenbedrijf bijdraagt aan vergroening. Welke duurzaamheidseisen gesteld zullen mogen de lidstaten zelf bepalen, na goedkeuring van de Commissie.

Daarnaast moeten boeren ook een deel van hun land teruggeven aan de natuur als zij aanspraak willen maken op de inkomenssteun. Er zijn 3 opties.

Deze percentages zijn fors lager dan het originele plan van Frans Timmermans. Hij wilde dat boeren 10 procent van hun land zouden teruggeven aan de natuur. Toch is boerenorganisatie LTO niet tevreden. De landbouwgrond in Nederland is duur en braakleggen zou bovendien tot een flinke inkomstenvermindering voor de boeren leiden.

SGP-Europarlementariër Bert-Jan Ruissen was betrokken bij de onderhandelingen en is tevreden met het akkoord. Hij is vooral blij dat boeren niet meer 10 procent van hun land hoeven op te geven. Het akkoord is volgens hem een goed compromis tussen ecologische en economische belangen. 

GroenLinks-Europarlementariër Bas Eickhout deelt deze mening niet. Volgens hem is het akkoord een ‘slap compromis’. “Alles is zo afgezwakt en er zijn zo veel uitzonderingen aangebracht dat het geen akkoord is waar wij voor gaan stemmen.”

Ook voor VVD-Europarlementariër Jan Huitema had het akkoord een stapje verder mogen gaan. “Maar om nou te zeggen dat er niets is veranderd is wel echt overdreven. Dit is een belangrijke stap in de goede richting.” Volgens Huitema moeten we dit akkoord vooral zien als een tussenstap. Hij hoopt dat bij de volgende landbouwbegroting de eco-regelingen verder uitgebreid worden en boeren daarmee nog meer worden gestimuleerd om te vergroenen.

Maandag en dinsdag komen de Europese landbouwministers bij elkaar om het akkoord te bespreken. Naar alle waarschijnlijkheid geven zij er dan een klap op waarna het Parlement over het akkoord zal moeten stemmen. Voor 1 januari moeten de lidstaten dan aan de Commissie doorgeven welke verduurzamingseisen zij willen stellen aan hun boeren. Pas dan wordt duidelijk welk effect het vernieuwde landbouwbeleid precies zal hebben.

Stap maar uit de EU als het je niet bevalt, zei demissionair premier Rutte tegen zijn Hongaarse ambtsgenoot Orbán. EU-regeringsleiders waren volgens Rutte donderdagavond tot tranen toe geroerd in de verhitte discussie over de veelbesproken anti-lhbti-wet van Hongarije. Maar welke opties heeft de EU tegen een lidstaat die al zo vaak op de vingers is getikt?

Voorzitter van de Europese Commissie Von der Leyen zei deze week dat ze “alle bevoegdheden zal gebruiken”. Experts verwachten sowieso een nieuwe juridische procedure van Brussel tegen Boedapest. Want tegen de regering-Orbán wordt vanuit de Europese Unie al jaren geprocedeerd wegens het uithollen van de rechtstaat en het aan banden leggen van de media. 

“Ik heb wel vaker stoere woorden gehoord vanuit Brussel richting Hongarije”, zegt Kees Sterk, voormalig vice-voorzitter van de Raad voor de rechtspraak en ex-president van het Europees netwerk van raden voor de rechtspraak.

“Tot nu toe is er niet echt gebeten. Daar zijn genoeg instrumenten voor alleen het ontbreekt aan politieke wil, met name bij de Commissie.” Maar ook onder de lidstaten is er zelden eensgezindheid om een ander hard aan te pakken.

Von der Leyens waarschuwingsbrief aan de Hongaarse regering leidt waarschijnlijk tot een nieuwe inbreukprocedure. “Dat is een hard middel om aan te kunnen tonen dat er volgens de Commissie een inbreuk is op fundamentele rechten binnen de Unie”, zegt Linda Senden, hoogleraar Europees recht (UU). “Zie het als een politiek en juridisch steekspel.”

De Commissie betoogt dat Hongarije het anti-discriminatiebeginsel overtreedt. Maar de regering weerspreekt dat met klem en zegt dat de betreffende wet is bedoeld om kinderen te beschermen. Experts zeggen dat de ophef Orbán juist in de kaart speelt bij de naderende parlementsverkiezingen.

Als de twee partijen er via de inbreukprocedure niet uitkomen, bepaalt het Europees Hof van Justitie wie gelijk heeft. Bij veroordeling kan er een boete (eenmalig bedrag, vaak in de miljoenen) of dwangsom (aanvullende boete per dag of week zolang de wet niet wordt aangepast) worden opgelegd.

“Er zit geen limiet op de hoogte van die boete, dus het kan in potentie om veel geld gaan”, zegt Sterk. Uiteindelijk ligt de bal bij de Commissie voor welk bedrag gevorderd wordt.

“De Commissie heeft sowieso veel vrijheid in de timing van de procedure”, vult Senden aan. Daardoor is het lastig te zeggen hoelang het gaat duren. Meestal duurt zo'n zaak van begin tot eind een aantal jaren.

Een inbreukprocedure is niet uitzonderlijk: jaarlijks worden er honderden gestart. Recent bijvoorbeeld ook een tegen Nederland omdat de Commissie vindt dat de regering te weinig doet tegen uitingen van racisme en vreemdelingenhaat.

Ook tegen Hongarije zijn in tien jaar tijd meerdere inbreukprocedures gestart. “Maar die hebben nog niet tot boetes geleid”, zegt Sterk.

Het is volgens hem wel bijzonder dat de Hongaarse anti-homowet bij de EU-regeringsleiders op de agenda staat. En dat de emoties daarbij volgens Rutte zo hoog zijn opgelopen.

Rutte zei dat de Luxemburgse premier Bettel een “zeer emotioneel pleidooi” hield over hoe het voor hem was om uit de kast te komen.

“Het is ook echt uitzonderlijk dat die wetgeving zo ver gaat”, zegt Senden, die ook gespecialiseerd is als jurist op het gebied van gelijke behandeling. De deze week door Orbán ondertekende wet valt volgens haar binnen een patroon. “We zien dat er in meer Midden- en Oost-Europese landen een conservatieve trend gaande is, waarbij gendergelijkheid onder druk komt te staan.” Hongarije staat dan ook niet alleen in de discussie. Orbán krijgt steun van Slowakije, Slovenië, Bulgarije en ook Polen.

Als de Commissie het wil, kan het Hongarije korten op de ongeveer zes miljard euro subsidie die het land jaarlijks krijgt. Sinds 1 januari is dat wettelijk mogelijk als de regering van een lidstaat zich niet aan Europese regels voor de rechtsstaat houdt.

“Maar Polen en Hongarije zijn een zaak bij het Hof begonnen om dat juridische instrument te schrappen”, zegt Senden. Desondanks zou Brussel het al wel in kunnen zetten. Zolang de rechter het niet onrechtmatig heeft verklaard is de maatregel immers geldig, legt de hoogleraar uit.

Uiteindelijk spelen er allerlei belangen mee waardoor Brussel, in ieder geval tot nu toe, volgens Sterk relatief mild is geweest voor Hongarije. Het land kan met zijn veto bijvoorbeeld de EU-begroting of andere grote besluiten tegenhouden.

“Het is daarom lastig te zeggen of deze kwestie de opmaat is voor een hardere opstelling tegenover Hongarije, of dat het slechts een emotionele oprisping voor de bühne is.”

Tegen Hongarije loopt al een proces om het stemrecht binnen de Europese Raad te ontnemen. Deze artikel 7-procedure wordt beschouwd als de zwaarst mogelijke strafmaatregel. Polen en Hongarije zijn de eerste lidstaten waartegen het is opgestart. Maar drie jaar nadat een ruime meerderheid binnen het Europees Parlement er voor stemde, heeft het nog tot niets concreets geleid.

De reden daarvoor is dat er slechts een lidstaat voor nodig is om deze zware straffen te blokkeren. Polen kan dus Hongarije redden, of andersom, en dat is tot nu gebeurd. “Dus met deze tanden kan Brussel maar moeilijk bijten in de praktijk, ook als het dat graag wil”, zegt Senden.

Nee, dat is vrijwel onmogelijk. Er bestaat geen verdrag waarmee dit kan. Als een land het zelf wil, is het wel mogelijk: kijk naar Brexit. Maar Hongarije heeft er weinig baat bij om vrijwillig uit de EU te stappen.

In theorie kan een verdrag worden opgesteld om een EU-land eruit te kunnen zetten. Alleen moeten daarvoor wel weer unaniem alle overige lidstaten akkoord gaan. En zolang bijvoorbeeld Polen of een ander EU-land Orbán blijft steunen, zit dit niet er niet in. Overigens is ook Rutte tegen de invoer van zo'n artikel, liet hij deze week weten.

De wedstrijd Benelux-Visegrad heeft nog geen winnaar en krijgt voorlopig in Hongarije een stuk minder aandacht dan in Nederland, België en Duitsland.

Judit Varga, Hongarijes justitiminister, reageerde meteen en fel op de uitspraken van Premier Rutte. 

Nog iets later reageerde haar Nederlandse collega. 

De tweet werd aanvankelijk ingetrokken omdat Grapperhaus de verkeerde Judit Varga getagd had.

In Hongarije is er voorlopig opmerkelijk weinig media-aandacht. De televisiejournaals berichten vooral over het EK voetbal. De grote publieke nieuwssite Hirado grijpt terug op het debat in de Tweede Kamer ter voorbereiding op de Europese Raad en citeert Geert Wilders (PVV) en Forum-kamerlid Pepijn van Houwelingen. De laatste wordt aangehaald als hij Rutte hypocrisie verwijt: “Hij verwijt landen in die regio (midden-Europa, red) niet homovriendelijk te zijn terwijl hij migratie aanmoedigt uit moslimlanden waar op homoseksualiteit strafbaar is”.

In het verleden heeft kritiek op de Hongaarse regering geleid tot uitgebreide zwartmaak-campagnes. Het trof George Soros, Jean-Claude Juncker en de Nederlanders Frans Timmermans en Judith Sargentini. De Hongaarse website 444 meldt dat er wel een andere campagne gestart is: met overheidsgeld is in een Spaanse en een Deense krant een advertentie geplaatst waarin uitgelegd wordt wat er mis is met de EU.

Voor de Financial Times was het woensdag nog breaking news. Een Duits-Frans plan voor een EU-top van de 27 leiders met de Russische president Poetin. Sinds de annexatie van de Krim in 2014 zijn dat soort toppen er niet meer geweest. Andere lidstaten waren overvallen door het voorstel van Angela Merkel en Emmanuel Macron, maar in de Russische hoofdstad werd het positief ontvangen. “Poetin is een voorstander van dialoog en contacten tussen Brussel en Moskou”, liet Kremlinwoordvoerder Dimitri Peskov weten.

Het voorstel voor een ontmoeting volgt enkele weken na de top van de Amerikaanse president Joe Biden met Vladimir Poetin in Genève. Op website raamoprusland schrijft Kadri Liik van de European Council on Foreign Relations in een analyse dat de diplomatie met Moskou terug is. Goed nieuws, volgens haar. Veel van de Moskouse acties - de vergiftiging en arrestatie van oppositieleider Aleksej Navalny, de militaire escalatie aan de Oekraïense grenzen - verklaart ze uit een combinatie van kwetsbaarheid, angst en verzet van het Kremlin ten opzichte van Amerika. De incidenten leiden tot gevaarlijke situaties die zomaar uit de hand kunnen lopen terwijl eigenlijk niemand dat wil, schrijft ze. De beste remedie in haar ogen: ouderwetse diplomatie. Voor ogen houden wat de bedoelingen van de ander zijn en je eigen strategische antwoorden daarop klaar hebben. Je eigen rode lijnen duidelijk kenbaar maken en die van de ander begrijpen. 

Misschien was dit wat Merkel wilde bereiken, op de laatste EU-top voor de verkiezingen voor de Duitse Bondsdag in september. Maar nog geen 48 uur na de lancering van het plan was het alweer getorpedeerd. Premier Rutte liet meteen al weten niets te zien in zo’n top “Niet waar ik bij ben, in ieder geval”. En ook de Baltische staten en Polen vonden zo’n bijeenkomst het verkeerde signaal aan Poetin. “Alsof je de beer vraagt om op een pot honing te passen”, omschreef de Litouwse president het idee. Merkel had gehoopt op een ‘moediger stap’ van de EU-leiders. Premier Rutte is zeker niet tegen dialoog met Rusland, zegt hij. Integendeel. Hij heeft geen bezwaar een ontmoeting van Poetin met EU-commissie voorzitter Ursula van der Leyen en voorzitter van de Europese Raad Charles Michel. Maar samen met Poetin in één kamer zitten, dat ziet hij niet zitten, onder meer vanwege het neerhalen van vlucht MH17. 

Op de top vroegen de EU-leiders aan buitenlandchef Borrell om te onderzoeken of er eventueel economische sancties kunnen worden opgelegd aan Rusland. Maar ook om te kijken naar mogelijkheden om meer met het land samen te werken waar dat kan- bijvoorbeeld op het terrein van klimaat of volksgezondheid.

Dat een top tussen Poetin en de EU-leiders er toch niet zou komen, drong snel door in Moskou. “President Poetin was en blijft geïnteresseerd in het verbeteren van de werkverhoudingen tussen Moskou en Brussel. De positie van de EU is gefragmenteerd, niet altijd consistent en soms onduidelijk.” 

Maandag en Dinsdag komt het gemeenschappelijk landbouwbeleid terug op het bord van de landbouwministers.

Ursula toert doorrrr. In de Herstelfonds-promotiecampagne waar we vorige week over schreven bezoekt commissievoorzitter Von der Leyen komende week in elk geval Slovenië en Litouwen

Donderdag neemt Slovenië het roulerend voorzitterschap over van Portugal.

Europarlementariër Peter van Dalen (CU) probeert dinsdag de Christen-democraten in het EP Aleksej Navalny te laten nomineren voor de Sacharovprijs.