In Brussel kijken ze deze week met angst en beven naar Warschau. Daar speelt een rechtszaak voor het Constitutioneel Hof die de toch al gespannen verhoudingen tussen Polen en de Europese Unie nog meer op scherp kan zetten.
Het Poolse Hof doet dinsdag uitspraak over de vraag: wat weegt zwaarder, Pools of Europees recht? De Poolse premier Morawiecki heeft de vraag persoonlijk bij het Hof aangebracht. De Polen willen een einde aan de “bemoeienis vanuit Brussel” en de “vervelende uitspraken” van het Europees Hof in Luxemburg. Dat tikte Polen al meerdere keren op de vingers vanwege hervormingen die de onafhankelijke rechtspraak in gevaar brengen.
Van uitstel kwam geen afstel
De brisante zaak stond al eerder op de rol, maar verdween al meerdere keren zonder opgaaf van reden van de agenda. Ook in Warschau zijn ze zich terdege bewust dat de uitspraak heel wat teweeg kan brengen. Zouden de rechters namelijk beslissen dat Pools recht voorrang heeft, dan ondermijnen ze daarmee een van de belangrijkste principes binnen de EU. In de verdragen staat dat uitspraken van het Europees Hof bindend zijn, en dus zwaarder wegen dan het nationaal recht.
Europees Commissaris van Justitie Didier Reynders heeft Morawiecki met klem gevraagd de zaak terug te trekken, vanwege de mogelijk vergaande implicatie van het oordeel. De voorrangsregel is een fundamenteel principe van het Europees recht, zegt Reynders, daaraan moet je niet willen morrelen. Vanuit Polen kwam onmiddellijk een vinnige repliek op dat verzoek. “Dit is weer een typisch voorbeeld van die irritante, koloniale houding ten opzichte van Warschau”, sneerde de Poolse minister van Justitie Zbigniew Ziobro.
Rechters in Polen vragen zich af waartoe dit kan leiden. “Ze plaatsen zich hiermee eigenlijk buiten de Europese Unie. Het is een eerste stap naar een Polexit. En dat kan niet zijn wat de Polen willen”, zegt Pawel Juszczyszyn. Hij was twintig jaar lang rechter in de stad Olzstyn, maar werd onlangs vanwege kritiek op de hervormingen uit zijn ambt gezet. Hij toert deze zomer samen met andere rechters door het land om aandacht te vragen voor de situatie. Juszczyszyn: “Het is als een politieke coup tegen de rechterlijke macht”.
Spannende week
Dinsdag moet dus duidelijk worden hoe deze ‘rel in de dop’ eindigt. Als er een uitspraak komt, dan is de kans groot dat die in het voordeel is van de Poolse regering. Het Poolse grondwettelijk Hof is een van de eerste juridische instellingen die door regeringspartij PiS onder handen is genomen en bestaat nu grotendeels uit rechters die aan de kant staan van PiS. De rechter die deze zaak behandelt staat ook bekend als anti-Europees.
Waarom de uitspraak nu ineens weer op de rol is verschenen, is onduidelijk. Het wordt hoe dan ook een bewogen week in het dossier. Donderdag doet het Europees Hof uitspraak over de legitimiteit van de tuchtkamer van het Poolse Hooggerechtshof. In een tussentijdse uitspraak oordeelde Luxemburg dat de tuchtkamer zijn werk onmiddellijk
moest stilleggen, omdat de onafhankelijkheid van de rechters niet te garanderen was.
Overigens is Polen niet het enige land dat het vanwege de voorrangskwestie aan de stok heeft met Brussel. Ook het Duitse Constitutioneel Hof kreeg laatst een standje, omdat zij met haar kritiek op het
staatsschuldenopkoopprogramma van de Europese Centrale Bank het primaat van het EU-recht boven het nationale recht niet erkent. Polen noemt het oordeel van het Duitse Hof een “bewijs dat de Poolse regering in het geschil over de hervorming van de Poolse rechterlijke macht gelijk heeft”.
