Joe Biden kent bijna iedereen persoonlijk in Brussel – een commentator in Parijs merkte op dat Biden al in de politiek zat toen Macron nog geboren moest worden. Het maakt het praten makkelijker. Zalvende woorden die anders klinken dan die van zijn voorganger, zijn niet meer nodig. De andere toon is allang gezet, en de vraag is veel meer wat je daar vervolgens mee kunt. En dus is het belangrijk te weten wat Joe Biden eigenlijk wíl. 

Het zag eruit als vroeger, de familiefoto van de G7 in Cornwall. Vroeger, toen alle mooie woorden over ‘historische band’ en ‘special relationship’ tussen Europa en Amerika zo alledaags waren dat we er decennialang haast verveeld naar keken. Na de stresstest van de afgelopen vier jaar, toen Donald Trump dreigde de internationale verhoudingen op te blazen, stonden de wereldleiders van nu er weer eensgezind bij. 

President Biden noemt het niets minder dan “de kernvraag van onze tijd”. Of het “de democratieën in de wereld lukt om samen te komen en resultaten te boeken voor onze bevolking”. Het is zijn bezweringsformule. In de hoop dat zijn internationale partners geloven dat Amerika echt terug is. En in de hoop dat zij bereid zijn mee te gaan in zijn plan: Biden wil van de 21e eeuw een systeemstrijd maken, tussen democratie en autocratie. 

Dat laatste heeft alles te maken met China, daarover zo meteen meer. Eerst die wens om de wereld te overtuigen dat Amerika er weer is. Want Biden weet dat de aanval op de democratische instituties in zijn land zoals we die decennia hebben gekend, nog niet voorbij is. Het lichtend democratisch voorbeeld in de wereld, ‘leading by example’, is nu zelf verwikkeld in een strijd om te overleven. 

Trump is weg, maar Trumps Amerika kan over anderhalf jaar alweer een meerderheid hebben in het Congres, en in 2024 weer in het Witte Huis zitten. Biden sleept die werkelijkheid deze week als een loden bal aan zijn been mee naar Brussel. 

In de visie van de Amerikaanse president zijn ook de democratische alliantie en internationale instituties onder zijn voorganger langs de rand van de afgrond gegaan. Hij zet dat gegeven nu in als drijvende kracht achter zijn buitenlandagenda: China moet verslagen worden, en de bondgenoten moeten hem daarbij gaan helpen. 

Die systeemstrijd tussen democratie en autocratie, is in wezen de tweestrijd die hij ziet tussen de VS en China. Er moet een internationaal antwoord komen op China’s economische en technologische expansiedrift. “Democratische markteconomieën,” zegt Biden, “moeten in de 21e eeuw de regels voor handel en technologie bepalen, niet China of wie dan ook.”

Daarmee zullen ze het in Brussel wel eens zijn. Maar hoe Biden dat wil bereiken, wordt een twistpunt. Hij wil in de tegenaanval om China’s sterke positie in 5G-technologie, kunstmatige intelligentie en productie van chips te verzwakken. En gezamenlijk optrekken in de strijd tegen China’s snelle opmars in de bouw van kritieke infrastructuur, vooral in ontwikkelingslanden. Om dat alles voldoende gewicht te geven, moet de EU mee in Bidens agressieve aanpak van China.

Maar EU-leiders lijken weinig zin te hebben kant te kiezen. Is het Brusselse Buzzwoord niet ‘strategische autonomie’? Oftewel; de EU gaat niet zonder meer de Amerikaanse agenda volgen. En heeft bondskanselier Merkel niet keer op keer laten zien dat ze haar positie op de Chinese markt wil beschermen?

De sfeer was zo goed dat Brussel afgelopen december, nota bene vlak voor Bidens inauguratie, een gigantische investeringsdeal sloot met China. Nu Beijing weigert sancties los te laten tegen Europarlementariërs en diplomaten die kritisch zijn geweest over China, ligt de ratificatie van deze deal in Brussel stil. Een mazzeltje voor Biden, in zijn missie Europa aan zijn kant te krijgen. 

Het is dus niet voor niets dat Biden het ‘samenkomen van de democratieën in de wereld’ als zijn mantra heeft gekozen voor deze reis naar Europa. Vanuit dat grote ideologische verhaal, wil hij laten zien dat Amerika weer bereid is de leiding te nemen op het wereldtoneel. En tegelijk proberen zijn eigen internationale agenda te realiseren. 

De rechterlijke macht in Polen staat steeds meer onder druk. Hetzelfde geldt voor de onafhankelijke media in Hongarije. Het is duidelijk dat de fundamentele waarden van de Europese Unie in het geding zijn. Toch heeft de Europese Commissie het zogenoemde “rechtsstaatmechanisme” nog niet ingezet. Eind vorig jaar stemden de regeringsleiders in met deze nieuwe mogelijkheid om te voorkomen dat EU-fondsen gebruikt worden om de rechtstaat af te breken. Kort gezegd: landen die de rechtsstaat uithollen, krijgen geen EU-geld. Het Europees Parlement besloot deze week dat het te lang duurt voor de Commissie tot actie overgaat en voert de druk op. Als de Commissie over twee weken nog steeds geen daden laat zien, dan daagt het Parlement de Commissie voor het Europees Hof voor Justitie in Luxemburg.

Europarlementariër Sophie in ’t Veld (D66) vindt dat geen moment te vroeg. “Het Parlement moet niet alleen blaffen, maar ook bijten. Op dat punt zijn we nu aanbeland. De toekomst van de Europese democratie staat op het spel. Het is eigenlijk te gek voor woorden dat wij via de Europese rechter moeten gaan afdwingen dat de Europese Commissie de Europese wet naleeft. Dit is een diepe crisis. Een politieke en juridische crisis, maar ook een morele crisis. Europese instellingen, zoals de Commissie, zouden eensgezind achter rechters in Polen, journalisten in Hongarije en tal van andere onderdrukte groepen moeten staan. In plaats daarvan kiest de Commissie voor vertragingstactieken om lieden als Viktor Orbán te behagen.”

Haar CDA-collega Jeroen Lenaers toont iets meer compassie voor de traagheid van de Commissie. “De Commissie zegt bezig te zijn met het voorbereiden van zaken. Dat moet je zorgvuldig doen, dat kost tijd. Je moet zeker weten dat áls je zo’n zaak begint, die succesvol zal eindigen. Dat snap ik, maar die tijd hebben we eigenlijk niet. De Commissie moet snel met richtlijnen komen en de landen waar het om gaat aanpakken. Polen, Hongarije of Tsjechië, we moeten ervoor zorgen dat EU-geld niet gebruikt wordt om de rechtstaat in die landen te ondermijnen.” 

De ene EU-instelling die de andere voor de rechter daagt. De vraag is in hoeverre de rechters in Polen en de journalisten in Hongarije daarmee geholpen zijn. Lenaers: “Hoe meer intern EU-geruzie er is, hoe veiliger Orbán, Kaczyński en Babiš zich wanen. Dat moeten we zien te voorkomen. Want daarmee versterk je de rechtstaat niet, daar ondermijn je die mee”. In t Veld ziet dat anders. “Dit is waar het in de politiek om gaat. Europa is een waardengemeenschap en iedereen moet zich aan de afspraken houden.”

Of het ook echt tot een rechtszaak komt, zal de komende tijd blijken. Eurocommissaris Hahn die over de begroting gaat, heeft laten weten dat de richtlijnen binnen twee weken klaar zijn. Daarna moet nog overlegd worden met het Europees Parlement en de regeringsleiders. Ergens in de herfst zouden ze dan aangenomen kunnen zijn. “Ik wil niet uitsluiten dat we begin van de herfst beginnen met het sturen van brieven aan lidstaten”, zei hij. Hij liet weten dat er meerdere op de lijst staan om onderzocht te worden vanwege misbruik van EU-gelden maar wilde niet zeggen om welke landen het gaat. 

Volgens Europarlementariër Lara Wolters van de PvdA zijn de richtlijnen waar Hahn het over heeft, helemaal niet nodig: “Het Parlement heeft herhaaldelijk gezegd dat richtlijnen overbodig zijn en bovendien zorgen voor onnodige vertraging. Dat het Parlement afgelopen week besloot de Commissie voor de rechter te dagen, is daarbij een noodzakelijke stok achter de deur.”

De Poolse minister van Justitie noemde dat besluit van het Europees Parlement “duidelijk antidemocratisch en niet rechtmatig”. Hij beschuldigde de leden ervan “hun wil op te leggen aan een soeverein en democratisch land.”

Op woensdag was meer dan de helft van de Europarlementariërs naar eigen zeggen in Straatsburg. De andere helft, onder wie de meeste Nederlanders, volgde de debatten vanuit Brussel of Nederland. Een beperkt aantal parlementariërs dat ook nog weer maar een beperkt aantal medewerkers mocht meenemen, het leidde tot gangen die leger waren dan die op hetzelfde moment in Brussel.

Wat ook niet meehielp, was dat er in de plenaire zaal niet gestemd mocht worden. Dat moesten die leden die naar Straatsburg gekomen waren, daar alsnog vanuit hun kantoortje doen. Zo zat tijdens het debat met EU-buitenlandcoördinator Borrell over Wit-Rusland maar een handvol parlementariërs in de zaal.

Ondanks alle druk en lokkertjes van Frankrijk, zal er ook deze maand dus nog behoorlijk bespaard zijn op de verhuiskosten. Is op afstand vergaderen niet een heel slimme manier om Straatsburg zodanig uit te kleden dat het weinig meer voorstelt? Op die manier is er geen verdragswijziging nodig en geen regeringsleiders die zich er in de Raad hard voor maken.

Alleen de VVD leek wel voor het idee te voelen. Malik Azmani: “Een hybride vorm van Straatsburg heeft nog steeds niet onze voorkeur. Liever zien we helemaal af van het maandelijkse verhuiscircus en kiezen we één locatie voor het Europees Parlement. Maar als dit een stap kan zijn naar uitfaseren, moeten we daarover nadenken.”

Alle Nederlandse Partijen zijn traditioneel tegen het maandelijkse verhuiscircus. En blijvend nadenken over werken op afstand vindt iedereen een goed idee. Peter van Daalen (CU): “Ik ben groot voorstander van deze hybride vorm van vergaderen. Al het gereis van Europarlementariërs, assistenten, tolken, personeel en vele anderen kan zo stevig teruggebracht worden. Hiermee kunnen we veel tijd en geld besparen en de CO2-uitstoot flink reduceren”. Maar “Politiek is mensenwerk”, zegt Michiel Hoogeveen van JA21. “Straatsburg uitkleden tot zo'n hybride/remote sessie lijkt ons niet de oplossing”. “Deze hybride vorm is toch ook wel behelpen”, oordeelt Bert Jan Ruissen (SGP). “Om goede zaken te kunnen doen, moet je elkaar fysiek kunnen ontmoeten.”

Het milieuvoordeel weegt ook voor GroenLinks en de PvdA niet door. Bas Eickhout: “Het blijft gedoe met Straatsburg. Rutte moet hier echt serieus werk van maken naar Macron toe.” Ook Sophie in ‘t Veld legt de bal bij Rutte. “Ik wil hier óók niet zijn. Maar het parlementaire handwerk moet doorgaan en dat gaat niet in een uitgekleed parlement.”

Gaat de Conferentie over de Toekomst van Europa er dan verandering in Brengen? Vera Tax (PvdA) zal ook daar voor de afschaffing van Straatsburg pleiten. En ook Malik Azmani (VVD) wil er tijdens de conferentie met zijn collega’s over praten. Maar omdat een verdragswijziging, nodig om de hoofdzetel van het Parlement te veranderen, op voorhand al uitgesloten lijkt, lijkt succes uitgesloten. En dus in juli misschien nog een halfleeg Straatsburg, maar de zitting in September zal, bij blijvend dalende coronacijfers, naar verwachting weer normaal zijn.

Speeldagen Joe Biden on tour

De hele week kun je in Brussel de herkomst van mensen afleiden aan het moment waarop gejuicht wordt. Op twitter vonden we een wel heel erg meta-Nederland-België. Maar goed: virologen zien de bondscoaches graag komen.