De Britten zoeken de grens van het geduld op. Brexit-afspraken zijn niet in beton gegoten en telkens weer voor discussie vatbaar. De bedoeling is simpel; verwarring zaaien, en vooral de eenheid van de EU proberen te breken.

Een balans halverwege de klimaattop in Glasgow en voor een cadeautje moet je bij Wopke Hoekstra zijn. De miljarden van het coronafonds krijgen een bestemming.

Blijf ons volgen via Brusselse Nieuwe of @BrusselsPeil of elke dag in de mailbox onze nieuwe nieuwsbrief: De dagvangst

De brexit laat zich voelen dezer dagen. Ruzie op zee en in de havens met Frankrijk, varkens die naar Ierland en Nederland moeten worden geëxporteerd omdat er niet voldoende capaciteit is om ze in het Verenigd Koninkrijk te slachten. En dreigementen om de afspraken over Noord-Ierland op te schorten.

Brussel probeert al pratende uit de moeilijkheden te komen. Zo heeft de Europese Commissie een groot aantal voorstellen op tafel gelegd om te voorkomen dat de Britten het gevoel hebben dat Noord-Ierland niet meer bij het Verenigd Koninkrijk hoort. Uiteindelijk is vicevoorzitter Maros Sefcovic bereid om ongeveer tachtig procent van de goederen die van het Verenigd Koninkrijk naar Noord-Ierland gaan niet te controleren.

Maar de gesprekken verlopen stroef. Aan Britse kant wordt af en toe geopperd om de noodprocedure van het brexitakkoord in werking te zetten. Als er uitzonderlijke omstandigheden zijn dan kunnen de afspraken eenzijdig worden opgeschort. Vooral in Ierland wordt daar met grote zorg naar gekeken.

Opschorten heeft vergaande gevolgen voor alle afspraken die er zijn en brengt, volgens de Ierse premier de vrede in gevaar.

Dat lijkt een klein conflict, maar ook tijdens de brexit-onderhandelingen is er heel erg veel tijd gaan zitten in het maken van goede afspraken met de Britten over wie waar mag vissen en hoeveel vergunningen er worden uitgedeeld. En dan is er nog het symbolische gehalte aan beide kanten. De Britten vonden de visserij altijd een goed voorbeeld van take back controle, oftewel we moeten het zelf voor het zeggen krijgen. En aan Franse kant hebben de vaak kleine vissersbootjes iets nostalgisch en heeft president Macron in de gebieden die aan de zee grenzen (Normandië en Bretagne) redelijk wat aanhang. En zo vlak voor de verkiezingen (volgend voorjaar) kan hij zich geen slappe houding permitteren.

Dat is opvallend. Bij het Noord-Ierse conflict is de EU prominent aanwezig, maar de vis wordt afgedaan als een conflict tussen Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. Tot op heden was het adagium in Brussel: Eén voor allen en allen voor één.

Waar het de Britten tijdens de brexit-onderhandelingen niet lukte om de 27 EU-landen uit elkaar te spelen, hebben ze nu wel een voet tussen de deur. Dat is niet alleen de verdienste van de Britten. Frankrijk heeft de afgelopen maand geprobeerd om als Europese Unie ten strijde te trekken tegen Australië en Amerika, vanwege het nieuwe militaire pact dat die landen hebben afgesloten, maar vooral vanwege het annuleren van een militaire order in Frankrijk. Dat is niet in alle lidstaten even goed gevallen, vandaar dat er even gewacht wordt met het te hulp schieten van de Fransen.

Over één ding waren de Fransen en Britten het wel eens. De onderlinge ruzies mochten de milieutop in Glasgow niet overschaduwen. Het echte klimaat mocht niet lijden onder het verziekte klimaat van de leiders. En dus ging het over de inhoud.

Zes jaar geleden heeft bijna de hele wereld in het Verdrag van Parijs afgesproken om de opwarming van de aarde te beperken tot minder dan twee graden, en liefst tot anderhalve graad. De verschillende landen moeten daarvoor de benodigde maatregelen treffen. Die maatregelen reiken nog niet ver genoeg. De COP-26 in Glasgow moet het geloofwaardigheidstekort wegwerken.

Het Internationaal Energie Agentschap (IEA) heeft de feiten nog eens helder op een rijtje gezet, in de World Energy Outlook. Inmiddels zitten we al op 1,1°C temperatuurstijging. De IEA stelt vast dat met ingezet beleid de opwarming tot 2,6°C beperkt zou kunnen blijven. Als alle landen ook hun aanvullende toezeggingen in effectief beleid omzetten, dan kan de temperatuurstijging op 2,1°C uitkomen. 

Er is dus aanzienlijk meer nodig, aan toezeggingen én aan effectieve maatregelen, om in de buurt van anderhalve graad opwarming te komen. Daarvoor moet de bocht naar netto-nul emissie van broeikasgassen in 2050 de komende tien jaar al genomen worden. 

De grafiek brengt de CO2-uitstoot per hoofd van de bevolking in de verschillende werelddelen in beeld. De bovenste regel geeft de situatie in 2020 weer. De onderste regel laat zien wat de uitkomst van inmiddels aangekondigd beleid in 2030 kan zijn. De positie van de bollen geeft het aantal tonnen CO2 per inwoner weer (voorbeeld: in Europa wordt nu ruim vijf ton CO2 per hoofd van de bevolking uitgestoten). En de omvang van de bol weerspiegelt de totale uitstoot per werelddeel.

Om de klimaatdoelstellingen te halen zouden de bollen tussen 2020 en 2030 massaal naar links moeten verschuiven, en daarmee ook kleiner moeten worden.

Europa (gele bol) staat in deze figuur overigens voor veel meer dan de Europese Unie. Ook het Verenigd Koninkrijk, de Balkan, Turkije en Oekraïne worden ertoe gerekend. Met inbegrip van deze landen beweegt Europa zich met het aangekondigde beleid de komende jaren naar links, naar een uitstoot van een kleine vier ton per hoofd van de bevolking (capita). Ook Noord-Amerika (blauwe bol) verschuift naar links – maar wel vanuit een ander vertrekpunt, met een uitstoot van nu meer dan tien ton CO2 per capita.

De uitdaging voor de EU is meervoudig: dwarsliggers in eigen kring (Polen!) en nabuurlanden meesleuren; de VS en Canada bewegen om meer te doen aan energiebesparing en de inzet van hernieuwbare energie actief stimuleren. Bovendien moet de EU samen met Noord-Amerika druk blijven uitoefenen op China, Eurazië (oftewel Rusland) en het Midden-Oosten. 

2030 is daarbij nog maar een tussendoel. De lat moet steeds hoger. In 2040 zouden inwoners van de ontwikkelde landen gemiddeld niet meer dan 1 ton CO2 mogen uitstoten, om de klimaatdoelen van Parijs nog te kunnen halen. Dan doet zelfs de keuze van je drankje – wijn, bier, melk of kraanwater – ertoe!

En dan de grote geopolitiek. In de ogen van China is het nog steeds een opstandige provincie waar andere landen geen contact mee moeten hebben. België, Slowakije en Tsjechië konden dan ook rekenen op forse reprimandes vanuit Peking, nadat de minister van Buitenlandse Zaken van Taiwan op bezoek was geweest.

En ook het bezoek van een kleine delegatie van het Europees Parlement aan het eiland is China een doorn in het oog. “Dit is schadelijk voor de relaties tussen China en de EU”, zo liet het land voorafgaande aan het bezoek van de politici weten.

De leider van de delegatie de Fransman Raphael Glucksmann, die ook op de lijst van politici staat die China niet in mogen, liet weten dat hij niet onder de indruk is van dreigementen of sancties. Onlangs nam het parlement nog een rapport aan waarin staat dat er nauwer met Taiwan moet worden samengewerkt.

Brussel probeert ondertussen op eieren te lopen. De Taiwanezen hebben tijdens hun bezoek aan Europa in ieder geval geen hoge ambtenaren ontmoet. Aan de andere kant neemt de EU het wel op voor Litouwen dat de wind van voren kreeg omdat de vertegenwoordiging van Taiwan in het land een hogere diplomatieke status kreeg. Voorzitter Michel van de Europese Raad noemde de kritiek van China onevenredig en onterecht.

Hier nog een verhaal over Taiwan van China deskundige Fred Sengers.

Eindelijk is de lijst klaar met projecten die steun uit het coronafonds kunnen krijgen. Het zijn bijna vijftig projecten. Van versterking van spoordijken, geld voor onderwijs, elektrische schepen, extra bos, onderzoek naar dementie, tot het gebruik van CO2 in de glastuinbouw. Het is een voorlopige lijst, tijdens de formatiegesprekken wordt definitief besloten welke projecten in aanmerking komen voor het Europese geld. Daarna moet de Europese Commissie het nog goedkeuren.

“Dat valt tegen”, zegt Timen van Haaster van HollandBio, de belangenbehartiger van biotechbedrijven in Nederland.

De organisatie is op zich tevreden dat de eerste stappen zijn gezet. Maar wat opvalt, vinden ze, zijn de conventionele, weinig vernieuwende oplossingen. “Je kan juist uit een crisis komen door een situatie heel anders aan te pakken dan je hebt gedaan”, vindt Van Haaster.

“Zo is er bijvoorbeeld veel aandacht voor het verduurzamen van energie. Dat is goed en nodig, maar er zijn nog meer sectoren die duurzamer kunnen worden. Er is in Nederland veel kennis over het vergroenen van industriële activiteiten en landbouw. Met deze kennis kunnen we bijdragen aan het stikstofvraagstuk”, noemt Van Haaster als voorbeeld.

Ook bij de universiteiten tevredenheid over het feit dat er een plan is, maar twijfel of het allemaal zo innovatief is. Ze vragen zich hardop af of we niet achterblijven bij Duitsland, waar veertig procent van het herstelfonds naar kennisinvesteringen gaat. Ze twijfelen, maar gaan dat, zoals dat hoort in de wetenschap, berekenen.

Zorgen hebben ze verder over de vraag of er wel genoeg geld naar fundamenteel onderzoek gaat. Dat is onderzoek naar processen waarvan nog onduidelijk is wat je ermee zou kunnen doen. Dit soort onderzoek is essentieel, vinden de universiteiten. “Zo ontdek je juist nieuwe zaken en ontstaat nieuwe kennis.”

De helft van de voorstellen gaat over zorg. “Het is terecht dat zorg zo veel aandacht krijgt”, vindt VIG, de Vereniging voor Innovatieve Geneesmiddelen. Maar als ze dieper in de cijfers duiken, zien ze weinig echte vernieuwing. Het geld wordt vooral gebruikt om achterstallig onderhoud te plegen.

De organisatie wil niet meteen heel negatief overkomen. "Het is goed dat er nu aandacht voor is, maar het had al lang geleden geregeld moeten worden.”

Een kleine greep:

En wie de politieke discussie wil volgen over de vraag of Nederland het geld überhaupt wel moet vragen aan Brussel. Michiel Hoogeveen (Ja21) schreef dit opinieartikel in Elsevier deze week, waarin hij het hele plan een sigaar uit eigen doos noemt.

***** Krijgen de Fransen concurrentie van de Amerikanen. De Verenigde Staten gaat een kleine kerncentrale bouwen in Roemenië. Frankrijk is druk bezig om vooral in Oost-Europa centrales te laten bouwen. Roemenië gaat nu in zee met de Amerikanen om een zogenoemde kleine modulaire centrale (SMR) te bouwen. Het project levert volgens beide landen vele tienduizenden banen op. Meer details hier.

***** Hongarije krijgt geen geld voor de bouw van de muur. Commissie voorzitter Ursula von der Leyen heeft laten weten niet van plan te zijn mee te betalen aan de anti-migrantenmuur die premier Orbán heeft laten bouwen.

“De Commissie heeft nooit de bouw van muren of prikkeldraad aan de buitengrens gefinancierd.“ De Commissie is wel bereid om informatiesystemen, technologische infrastructuren en andere oplossingen die worden gebruikt om grenzen te controleren te financieren. Meer informatie over de beweegredenen van Orbán is hier te vinden.

***** Politieke problemen in Denemarken over de ruiming vorig jaar van alle nertsen. Wie wist wat, wanneer en was de regering bevoegd om een dergelijke ingrijpende maatregel te nemen? Precies een jaar geleden werden de nertsen geruimd, omdat de vrees bestond dat het virus zich via de nertsen verder zou kunnen verspreiden.

Maar de regering, zo bleek later, had niet de bevoegdheid om die maatregel te nemen. De vraag is nu wist het kabinet dat op het moment dat ze de ruiming beval? Nu blijkt dat de emails, sm-jes en app berichten van de premier uit die tijd zijn vernietigd. Volgens premier Mette Frederiksen als onderdeel van een veiligheidsprocedure. Ze mag begin december uitleg geven voor de speciale onderzoekscommissie. Hier meer.

***** Kroatië is de populairste EU-bestemming geworden voor Russen. Reden de gratis vaccins die ze daar kunnen halen. Vooral de Jansen prik is populair, want daar is er maar één van nodig en hoeven ze niet terug te komen. Nog een voordeel voor de Russen is dat ze na hun prik een bewijs ontvangen, waarmee ze heel Europa door kunnen reizen. De eigen Russische Spoetnik prik wordt door de meeste EU-landen niet erkend. Lees meer hier.

***** Zweden krijgt zo goed als zeker Magdalena Andersson als nieuwe premier. Ze is nu nog minister van Financiën. De beoogde premier werd gekozen tot leider van de Sociaal-Democratische Partij, de eerste stap om het stokje van de vertrekkende premier Stefan Lofven over te nemen.

Lofven vertrekt om de nieuwe leider de kans te geven zich voor te bereiden op de komende verkiezingen. Zweden heeft een minderheidsregering en er is veel discussie ook in de partij van Andersson over de prioriteiten van de partij en de regering. De roep om meer geld aan klimaat uit te geven klinkt steeds luider. De vraag is overigens of de sociaaldemocraten volgend jaar nog aan de macht zijn, want in de peilingen zakken ze steeds verder weg. Meer over Andersson en haar prioriteiten hier.

Elke dag is er vers nieuws over Nederland en Europa te lezen via onze site Brusselsenieuwe. Maar misschien heeft u niet alles gelezen. Daarom hier een kleine selectie.

+++ Het kabinet heeft geen zin om over een nieuwe opzet van de Europese verkiezingen te praten. Het Europees Parlement stelt voor om voortaan een deel van de meer dan 700 leden door alle burgers in de lidstaten te laten kiezen. Dan kunnen we in Nederland op bijvoorbeeld een Bulgaarse, Italiaanse, Duitse of Spaanse kandidaat stemmen.

Minister Ollongren van Binnenlandse Zaken (D66) heeft een brief naar de Tweede Kamer gestuurd, waarin ze zegt dat er nog teveel in beweging is. Zo wordt er nog over dit onderwerp gesproken in de zogenoemde Conferentie over de Toekomst van Europa. De minister wil afwachten wat de resultaten van die conferentie zijn, voordat ze een mening geeft over de plannen van het Europees Parlement. Lees het hele verhaal hier.

+++ Ze zaten er allemaal klaar voor; de woordvoerders die over de Eurogroep gaan in de Tweede Kamer. Eén voor één druppelden ze binnen, maar in plaats van met minister Hoekstra (CDA) van Financiën te spreken, zat staatssecretaris Vijlbrief (D66) klaar om alle vragen over de vergadering van de Europese ministers van Financiën te beantwoorden.

Hoekstra is te druk, maar dat pikten de Kamerleden niet. Vrijwel alle partijen wilden hem aan de tand voelen over zijn uitspraken om de hypotheekrenteaftrek te beperken. “Het staat weliswaar niet op de agenda van de Eurogroep, maar het is wel het belangrijkste politieke onderwerp op dit moment”, aldus Kamerlid Henk Nijboer van de PvdA. En dus wilden ze dat de minister alsnog naar de Tweede Kamer zou komen. Toen dat niet mogelijk bleek hadden de Kamerleden geen zin om het over de agenda van de eurogroep te hebben en werd de vergadering beëindigd. Hier het hele verhaal.

+++ De waterstofkoorts loopt op. De Tweede Kamer roept ambtenaren van het ministerie van Economische Zaken en het staatsbedrijf GasUnie naar het parlement voor een hoorzitting over de bouw van een waterstoffabriek in Groningen. Het project is de Nederlandse variant van de waterstofkoorts die is uitgebroken in de Europese Unie.

Maar na een kritische reportage van Nieuwsuur zijn politici van links tot rechts bezorgd over de financiële gevolgen van afspraken die zijn gemaakt tussen de overheid, de Gasunie en bedrijven als Shell en het Duitse RWE. Lees meer hier

+++De Nederlandse film doet het goed. Maar liefst twee van de vijf genomineerden voor het European Film Awards 2021 komen uit ons land en maken kans in de categorie Beste Korte Film. Het gaat om de documentaire In Flow of Words en de animatiefilm Easter Eggs. Meer is hier te vinden.

+++De wolven in de Europese Unie moeten minder beschermd worden, vindt de SGP in het Europees Parlement. Nu is het zo dat de wolf de hoogst mogelijke beschermde status heeft. Volgens Bert-Jan Ruissen zou de wolf, met minder bescherming, makkelijker afgeschoten kunnen worden als het dier overlast veroorzaakt. Meer over zijn standpunt is hier te vinden.

Dat was het voor deze week. Blijf elke dag op de hoogte via de site Brusselse Nieuwe of neem een abonnement op onze dagelijkse service de nieuwsbrief: De dagvangst.