Brussels Peil - De terugkeer van de muur

De muur is terug. Hongarije heeft er al één. Bulgarije heeft een enorm hek, net als Letland en ook Polen wil een ondoordringbare muur op de grens met Wit-Rusland. En Brussel lijkt bereid om mee te betalen.

De coronakaart van Europa kleurt langzaam donkerder en donkerder, maar opnieuw lijkt er weinig afgestemd te worden tussen de lidstaten.

En deze week aandacht voor de handelsverdragen. Het lijkt stil te liggen, en ook bij de Britten zit er geen schot in. Na de brexit lukt het ze niet om massaal nieuwe verdragen af te sluiten.

Ook in de tijd dat de maan door de bomen schijnt een nieuwe nieuwsbrief. Blijf ons volgen op twitter @brusselspeil of dagelijks via Brusselse Nieuwe.

De muur is terug. Hongarije heeft al een 175 kilometer lange afscheiding gebouwd om mensen van buiten de EU tegen te houden, en nu willen Polen en Litouwen eveneens een hek maken.

De Europese Unie zit met z'n handen in het haar, want muren zijn sinds de ineenstorting van de communistische regimes in Oost-Europa taboe. Nooit meer zouden er beperkingen in Europa zijn, riepen de leiders destijds in koor. Binnen Europa zou er vrij gereisd kunnen worden en iedereen met een geldige reden zou door de lidstaten van de Europese Unie worden opgevangen.

Maar nu vluchtelingen als wapen worden gebruikt en ze vanuit Wit-Rusland letterlijk richting Europa worden gedreven, begint het denken te kantelen. De voorzitter van de Europese Raad, de Belg Michel, is zelfs bereid om mee te betalen aan een muur, om vluchtelingen tegen te houden. Tijdens een toespraak in Berlijn zei hij dat het juridisch mogelijk is om Europees geld te gebruiken om op die manier vluchtelingen buiten de deur te houden.

“We worden geconfronteerd met een brute hybride aanval op onze Europese grenzen. Wit-Rusland maakt op een cynische en schokkende manier gebruik van de moeilijkheden van migranten”

Dat stellen politici zoals Manfred Weber, de voorman van de Europese christendemocraten, ook voor. Maar dat ligt moeilijk voor Polen. Niet alleen willen ze hun eigen boontjes doppen, maar als bijvoorbeeld Frontex de grens bewaakt dan mogen ze mensen niet terugduwen (pushbacks) richting Wit-Rusland. Bovendien moet iedereen die er in slaagt om Polen te bereiken door dat land (want eerste land van aankomst) worden opgevangen.

Ook de voorzitter van het Europees Parlement, de Italiaan David Sassoli, bemoeit zich er mee.

“Het Wit-Russische regime moet stoppen met het uitbuiten van migranten en asielzoekers voor politieke machtsspelletjes. We roepen Polen op het aanbod van de EU om kwetsbare mensen op een ordelijke manier te accepteren. en verdere escalatie te voorkomen.”

Polen wil snel een extra (digitale) EU-top. Ondertussen blijven de EU ambassadeurs werken aan diplomatieke oplossingen. Maandag wordt een nieuw pakket met sancties afgekondigd.

Vliegtuigmaatschappijen van landen die Wit-Rusland helpen door migranten naar Minsk (de hoofdstad van het land) te vliegen worden gestraft. Hun landingsrechten worden ingetrokken. Ook de staatsluchtvaartmaatschappij Belavia wordt opnieuw op de korrel genomen. Sinds deze zomer mag de luchtvaartmaatschappij al niet meer op Europese steden vliegen, maar hun toestellen mogen ook niet meer geleased worden door Europese maatschappijen.

Dat is vooral slikken voor Ierland, want in dat land is ongeveer de helft van de maatschappijen gevestigd dat vliegtuigen huurt en verhuurt. Maar ook de Ieren gaan akkoord met de nieuwe sancties.

Ondertussen wordt geprobeerd om de politieke druk op Rusland en Wit-Rusland op te voeren. Rusland denkt de achilleshiel van de Europese Unie gevonden te hebben. Aan de ene kant draait president Poetin naar believen aan de gaskraan, waardoor de prijzen heen en weer schieten. En aan de andere kant stimuleert hij de Wit-Russische president Loekasjenko om met het doorlaten van vluchtelingen de Europese Unie onder druk te zetten.

Lavrov de minister van Buitenlandse Zaken denkt er zelfs een financieel slaatje uit te kunnen slaan. “Waarom heeft de EU, toen vluchtelingen uit Turkije kwamen, geld ter beschikking gegeven zodat ze in de Turkse Republiek konden blijven? Waarom is het niet mogelijk om Wit-Rusland op dezelfde manier te helpen?”

En ook de landen van waaruit de toestellen met vluchtelingen naar Minsk vertrekken willen best daarmee stoppen in ruil voor een financiële compensatie. En dus is eurocommissaris Schinas (die over migratie gaat) bezig Syrië, Irak, Libanon en nog een aantal landen te bezoeken in de hoop afspraken te kunnen maken.

Kijk hier naar een verslag van hoe mensen gebruik maken van de Wit-Rusland route.

Valt het hele Europese kaartenhuis in elkaar en neemt elk land de komende week weer z'n eigen maatregelen? Het ene na het andere Europese land stelt op dit moment zelfstandig nieuwe coronaregels op. Van Europese coördinatie lijkt geen sprake.

Zo heeft Frankrijk niet eens de moeite genomen om de Europese Commissie te informeren, dat 65-plussers in Frankrijk voortaan alleen met een booster-vaccin in de arm naar de cafés en theaters mogen. En ook Oostenrijk heeft strengere maatregelen aangekondigd.

Op zich mag elk land zelf beslissen hoe ze het regelt, maar voor die bekende corona kaart en de daaraan gekoppelde mogelijkheid om te reizen zijn een aantal afspraken gemaakt. Volledig gevaccineerd betekent tot op heden: twee doses van een vaccin dat een dubbele dosis vereist (zoals Pfizer) of één shot Janssen. Als aan die voorwaarden is voldaan, kleurt het officiële corona-reiscertificaat groen en mag elke burger altijd elke grens over.

Komende week wordt de kwestie besproken in de speciale coronawerkgroep in Brussel. Nederland loopt alvast op de ontwikkelingen vooruit. Minister De Jonge heeft de Gezondheidsraad om een spoedadvies gevraagd over de zogenoemde booster-prik.

Nederland wordt door de maatregel van Oostenrijk, dat een booster-prik verplicht stelt, min of meer gedwongen tot een ander beleid. Het doet een beetje denken aan de mondkapjes discussie. Ook toen vond Nederland het eigenlijk niet nodig en werd het gebruik pas ingesteld nadat mensen zagen wat er in het buitenland gebeurde.

Opnieuw dus nemen landen apart van elkaar maatregelen. Dat is tegen het zere been van onder andere D66. “Dit kan zo niet langer”, vindt Sophie in ‘t Veld. De partij wil dat de Europese Commissie zo snel mogelijk verantwoording komt afleggen in het Europees Parlement. D66 vreest een lappendeken aan maatregelen en chaos voor de burgers. Sophie in ’t Veld wil dat in de hele Europese Unie dezelfde regels gaan gelden over de geldigheid van vaccins:

Het gaat langzaam en traag. Dat is het beeld dat oprijst uit het overzicht dat minister Tom de Bruijn naar de Tweede Kamer heeft gestuurd over de handelsakkoorden waar de Europese Unie mee bezig is.

Dat trage komt voor een deel door de politieke agenda’s van landen, zoals bijvoorbeeld Frankrijk. President Macron heeft volgend voorjaar verkiezingen en heeft al laten weten dat hij niet wil dat de campagne verstoord wordt door discussies over handelsakkoorden.

Maar ook aan de andere kant van de lijn zijn er problemen. Zo lukt het al sinds 2013 niet om met Egypte afspraken te maken. En ook met Marokko liggen de gesprekken sinds 2014 stil.

Het is een lange lijst met landen waar de Europese Unie afspraken mee wil maken, maar waar de gesprekken niet echt vlotten. Op de Filipijnen heeft het met de politieke situatie te maken. Ook met Thailand wordt na de militaire coup niet meer gesproken en met Maleisië en Myanmar liggen de gesprekken eveneens stil.

Met sommige landen, of blokken (zoals Zuid-Amerika, de Mercosur landen) wordt wel gesproken, maar komen ze er niet uit. Zo wil de Europese Unie, met steun van Nederland betere afspraken over behoud van het regenwoud maken in ruil voor handelsvoordelen. Met Mexico is er ondertussen wel overeenstemming, maar de teksten moeten nog door de Europese ministers worden goedgekeurd, waarna het Nederlandse parlement er z'n zegje over mag doen.

En dan zijn er nog de hele grote verdragen. De overeenkomst met Canada (Ceta) wordt binnenkort besproken in de Eerste Kamer. Voorlopig komt er geen verdrag met de Verenigde Staten, en de overeenkomst met China die eind vorig jaar werd afgesloten staat op losse schroeven, omdat het Europees Parlement dwars ligt. Het parlement wil pas praten over de zogenoemde EU-China Comprehensive Agreement on Investment (CAI) als de sancties die China heeft opgelegd tegen al te kritische europarlementariërs van de baan zijn.

Ook met Australië en Nieuw Zeeland zijn er nog volop onderhandelingen gaande. Lees hier het hele overzicht.

Hoe doen ze het eigenlijk in het land van Boris Johnson. Hoe gaat het met Global Britain?

Sinds brexit heeft het Verenigd Koninkrijk maar liefst 69 nieuwe handelsakkoorden afgesloten – nog afgezien van de handels- en samenwerkingsovereenkomst met de EU. Dat klinkt goed. Maar van die 69 handelsakkoorden waren er liefst 63 een getrouwe kopie van de akkoorden die al golden voor het VK toen het nog lid van de EU was.

De winst van al die akkoorden wordt op 0,01 tot 0,02 procent van het bbp geschat. Ruim onvoldoende om het verlies van vier procent bbp (bruto binnenlands product) door uittreding uit de EU goed te maken. 

Het probleem voor het VK is dat er onvoldoende interessante handelspartners buiten de EU zijn om het verlies van toegang tot de interne markt te compenseren. Daar komt bij dat de Verenigde Staten geen belangstelling toont in een handelsverdrag met het Verenigd Koninkrijk. Daardoor blijft de Britse export duidelijk achter bij de andere landen van de G-7.

Alle landen hebben vorig jaar te maken gehad met een sterke terugval van de export door de coronacrisis, maar de Britten (de paarse lijn) springen eruit door het ontbreken van herstel sindsdien.

Helaas. Het kan nog erger worden. De afgelopen vier weken hebben het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie onderhandeld over het North Ireland Protocol. Tot nu toe zonder resultaat. De EU heeft bij monde van Commissaris Šefčovič aangeboden om de controles tussen Groot-Brittannië en Noord-Ierland drastisch te beperken. Maar de Britse onderhandelaar Lord Frost neemt daar geen genoegen mee en dreigt met het inroepen van artikel 16. Daarmee komt niet alleen het Protocol, maar ook de handels- en samenwerkingsovereenkomst van het Verenigd Koninkrijk met de EU op losse schroeven te staan. 

De Britten klagen over verlegging van de handel, van Oost-West naar Noord-Zuid. De handel tussen Noord-Ierland en de Ierse republiek floreert, ten koste van de handel tussen Groot-Brittannië en Noord-Ierland. Dat is een logisch gevolg van de bijzondere – geprivilegieerde – status die het Protocol aan Noord-Ierland geeft: onderdeel van zowel de interne markt van het VK als van het EU.

Daarnaast blijft de betrokkenheid van het Europese Hof van Justitie bij de uitvoering van het Protocol een steen des aanstoots. Maar ja, zolang Noord-Ierland ook deel uit blijft maken van de interne markt van de EU, zal het Hof er zeggenschap over houden.

Nu we toch over de handel bezig zijn. Minister Stef Blok maakt zich grote zorgen over de nieuwe Europese staatssteunregels die er aan komen. Hij heeft samen met de ministers uit Denemarken, Finland, Ierland, Roemenië en Zweden een brief geschreven aan de Europese Commissie met het verzoek om de regels niet te versoepelen.

In Brussel wordt de discussie strategische autonomie genoemd. Volgende week worden de plannen door eurocommissaris Vestager gepresenteerd. Met name Frankrijk en Duitsland willen meer mogelijkheden om hun eigen industrie financieel te ondersteunen. En juist daar is Nederland bang voor, omdat grote landen dan een voorsprong hebben. “Frankrijk heeft nu eenmaal meer geld dan een land als Letland of Nederland”, valt in kringen van de minister te horen.

Nederland wil eerlijke en open concurrentie. In de brief wordt het een gelijk speelveld op een markt van honderden miljoenen consumenten genoemd.

Volgens minister Blok is het doel hetzelfde; namelijk het maken van Europese kampioenen. Maar waar Frankrijk en Duitsland die kampioenen met veel geld willen ondersteunen, wil Nederland kleine bedrijven en nieuwe initiatieven alle kans geven om uiteindelijk uit te groeien tot een nieuwe kampioen.

Bovendien wil Nederland dat streng wordt toegezien om speciale Europese subsidies. Het gaat over projecten van gemeenschappelijk belang IPCEI (Important Projects of Common European Interest). Blok heeft het gevoel dat daar iets te ruimhartig gebruik van wordt gemaakt, zodat ook minder kansrijke initiatieven geld krijgen. “Overmatig en ongericht gebruik van de regeling zorgt voor oneerlijke concurrentie binnen de EU.” Hij pleit daarom voor een grotere rol van de Europese Commissie bij het toekennen van de subsidies, zodat grote landen elkaar niet de bal kunnen toeschuiven.

***** Zijn de discussies over nieuwe begrotingsregels begonnen in Brussel. Volgens de Franse minister van Financiën, Bruno Le Maire is de Eurogroep er nog lang niet uit. En ook de eurocommissaris die er over gaat de Italiaan Paolo Gentiloni denkt dat de discussie nog wel een tijdje zal duren.

***** De Oostenrijkse minister van Financiën Gernot Blümel bemoeit zich ondertussen met buurland Duitsland. Hij vindt namelijk dat de liberale FDP-leider Christian Lindner de nieuwe minister van Financiën moet worden. “Financiële stabiliteit is niet alleen belangrijk voor Duitsland en Oostenrijk, maar voor heel Europa. Daarom denk ik dat het goed zou zijn als hij de volgende Duitse minister wordt van Financiën.” Wopke Hoekstra hield zich op de vlakte toen hem dezelfde vraag werd gesteld. Hier meer en wie liever het filmpje ziet, klikt hier.

***** Vandaag opnieuw verkiezingen in Bulgarije. Niet alleen van belang voor het land zelf, maar ook voor de Europese Unie. Bulgarije houdt namelijk de gesprekken met Albanië en Noord-Macedonië over toetreding tot de EU tegen. In Brussel wordt verwacht en gehoopt dat die blokkade na de verkiezingen wordt opgeheven. Meer hier.

***** Zorgen 142 extra ambtenaren voor grote problemen. Het Europees Parlement wil extra personeel om z'n werk beter te kunnen doen. Maar de lidstaten zien dat niet zitten. De gesprekken over een nieuwe begroting, waarin het geld voor die ambtenaren is opgenomen, zijn vrijdag mislukt. Morgen (maandag) is de laatste kans om er uit te komen, want de deadline om een nieuwe begroting goed te keuren is 15 november. Lukt het niet dan moet de Europese Commissie een nieuwe begroting maken.

Elke dag is er vers nieuws over Nederland en Europa te lezen via onze site Brusselsenieuwe. Maar misschien heeft u niet alles gelezen. Daarom hier een kleine selectie.

+++ Bluffers. Zo staan Nederlanders wereldwijd bekend. Overal de grootste bek, overal een mening over. Zo kennen ze ons ook op de Balkan waar ik de afgelopen dagen op reportage was. Zo begint de column van Tijn Sadée.

Mijn reisdoel: de stemming peilen aan de vooravond van het bezoek, deze week, van demissionair premier Mark Rutte aan Albanië en Noord-Macedonië.

Beide landen wachten al jaren op groen licht voor de start van onderhandelingen over hun toetreding tot de EU. Maar binnen de EU is er keer op keer een land dat dwarsligt. Nederland, Frankrijk en Denemarken stonden lange tijd op de rem, ondanks alle positieve rapportages van de Europese Commissie over de voortgang in de twee Balkanlanden. Nu is het Bulgarije dat bezwaar maakt. De Albanezen en Noord-Macedoniërs worden er horendol van. Kunnen ze die EU eigenlijk wel vertrouwen?

Bij het uitwerken van mijn notities kon ik het niet laten om mijn reportagereis af te sluiten met een Hollandse Bluf Top 3 van Nederlanders die dezer dagen door de regio reizen.

Weten wie de drie zijn? Lees de hele column van Tijn hier.

+++ Ze zou groots afscheid nemen in Rotterdam. Maar het congres van de Europese christendemocraten gaat niet door. De corona situatie is dusdanig dat de organisator van het congres, het Nederlandse CDA, het niet aandurft. En dus ook geen Merkel in de havenstad. Meer hier

+++ En premier Rutte zet zich in om Esther de Lange te helpen voorzitter van het Europees Parlement te worden. Je moet alleen de naam van haar partijgenoot Wopke Hoekstra niet noemen. Lees alles over de campagne van De Lange hier.

+++ Steeds vaker moeten journalisten in de Europese lidstaten zich voor hun werk verantwoorden in de rechtszaal. Het gaat dan om zogeheten SLAPP-zaken, waarbij kritische stemmen het zwijgen worden opgelegd. SLAPP is een uit Amerika overgewaaide term en staat voor Strategic Lawsuit Against Public Participation

Het Europees Parlement wil een nieuwe wet die dit soort rechtszaken tegen journalisten aan banden legt. Het hele verhaal hier

+++ En de situatie in Polen in tweets samengevat is hier te vinden.

+++ En vanaf nu is het Europese nieuws van Brusselse Nieuwe ook op Instagram te volgen. Klik hier en volg al het nieuws.

Dat was het. De nieuwsbrief is er volgende week weer en elke dag nieuws? volg dan de site of neem een abonnement op onze dagelijkse nieuwsbrief.