Brussels Peil - De kern

Het was heel lang niet bespreekbaar, maar nu de druk om klimaatmaatregelen groot wordt en bovendien opeens energieproblemen ontstaan, begint de belangstelling voor kernenergie weer toe te nemen.

En nieuwe leiders kloppen op de deur. Niet alleen Angela Merkel vertrekt maar ook een hele hofhouding. De positie van Babis in Tsjechië wankelt, in Oostenrijk is premier Kurz al weg en de uitdagers van Orban in Hongarije hebben de krachten gebundeld. Ook de Europese liberalen krijgen een nieuwe leider.

Veel leesplezier en blijf ons volgen voor het dagelijkse nieuws op Brusselsenieuwe of via @BrusselsPeil

Gaat de energiestorm liggen nu de Europese Commissie haar gereedschapskist heeft laten zien? Het leidt in ieder geval tot koortsachtig politiek overleg. De Europese leiders spreken er over op hun top, maar ook de energieministers komen snel bij elkaar.

Spanje en Frankrijk zijn niet tevreden, want die willen meer. Maar de Europese Commissie wil de energiemarkt niet verder verstoren door bijvoorbeeld de gasprijs los te koppelen van andere energiebronnen. En ook het plan om elektriciteitsbedrijven extra belasting te laten betalen heeft de Europese eindstreep niet gehaald.

“Bij alles wat we doen is het uitgangspunt dat het de energiemarkt niet moet verstoren. Bovendien moet alles in lijn met de Green Deal zijn.”

Aangezien er verdeeldheid is binnen de lidstaten over het plan, heeft de Europese Commissie dat behendig voor zich uitgeschoven. Nederland staat niet te volksdansen bij het idee, terwijl Spanje, maar ook Italië het als een goede oplossing zien. In december komt de Commissie er op terug.

De deskundigen zien de gasprijs alweer dalen. Noorwegen heeft gezegd de EU te helpen door meer gas te produceren en het is helemaal niet zo slecht gesteld met de gasvoorraden, die zijn in de hele EU gestegen van 75 naar 77 procent (behalve in Nederland, maar dat legt Marko Bos zo uit).

En als er een regeling komt om samen gas in te kopen, dan moet die wel vrijwillig zijn.

Tien landen hebben een verklaring ondertekend voor meer kernenergie in de EU. Bulgarije, Tsjechië, Finland, Roemenië, Kroatië, Frankrijk, Hongarije, Polen, Slowakije en Slovenië vinden kernenergie niet alleen veilig, maar ook noodzakelijk om de klimaatdoelen te halen. Bovendien levert het werkgelegenheid op. In Nederland hebben CDA en de VVD zich bij de kernenergie lobby aangesloten.

Jan Huitema (VVD) was eerder al de grote motor achter de uitspraak van het Europees Parlement dat kernenergie ook groen is. “Behapbaar, betaalbaar én duurzaam”, is zijn leus. „We hebben de luxe niet om kernenergie uit te sluiten op basis van onderbuikgevoelens. Als de Europese Commissie het als ‘Green Deal-onwaardig’ bestempelt, wordt er ook geen Europees geld voor vrijgemaakt.”

De grote vrees van Huitema is dat banken en investeerders de hand op de knip houden als de Europese Unie zich niet uitspreekt. „Brussel moet het aan landen overlaten hoe ze toewerken naar klimaatneutraliteit. Als een land er voor kiest dat met kerncentrales te doen, prima.”

Na Slovenië dat momenteel voorzitter is van de EU, wordt Frankrijk voorzitter en daarna Tsjechië en de handtekening van die landen staan allemaal onder de brief. “ We willen dat Brussel kernenergie en gas erkent als duurzame activiteiten. Dit zal de weg openen naar goedkopere financiering en de bouw van nieuwe nucleaire bronnen”, zei de Tsjechische minister van Industrie en Handel, Karel Havlíček deze week. De twee landen hebben ook belang bij kernenergie. Zo wil Tsjechië de kerncentrale in Dukovany uitbreiden.

En het Franse bedrijf EDF is in de race, nadat Russische en Chinese bedrijven vanwege veiligheidsredenen afvielen. Ook Kroatië doet zaken met Frankrijk, nadat het land eerder al Rafale-gevechtsvliegtuigen had gekocht wordt nu gesproken over energie-samenwerking. President Macron bezoekt binnenkort Kroatië en zal dan een nieuw strategisch partnerschap onderteken, waarin het streven officieel wordt vastgelegd.

"We erkennen dat sommige EU-lidstaten kernenergie in hun nationale energiemix opnemen.”

Zo luidde de conclusie in december 2019 na een EU-top. Frankrijk hoopt op de komende top opnieuw een dergelijke stap te zetten.

Terug naar het gas. Afgelopen week heeft de Europese Commissie een gereedschapskist gepresenteerd met maatregelen om de snel gestegen energieprijzen het hoofd te bieden. Marko Bos las ze en bestudeerde de onderliggende cijfers.

Uitgangspunt is om verschillende mogelijkheden te bieden, zodat kwetsbare burgers, kleine bedrijven en energie-intensieve industrie goed door de winter heen kunnen komen. Over een half jaar, zo verwacht men, zullen de prijzen weer beduidend lager liggen.

De sterke afhankelijkheid van gas maakt de EU kwetsbaar – economisch en voor geopolitieke druk. Even een paar feiten:

Het kaartje (zie boven) geeft de verdeling van de opslagcapaciteit over de lidstaten weer, en laat zien in hoeverre die capaciteit ook daadwerkelijk wordt benut. Hoe groter de cirkel is, hoe groter de opslagcapaciteit van de lidstaat. Het kaartje laat zien dat een deel van de lidstaten niet over een eigen opslag beschikt, of dat de capaciteit ervan heel beperkt is.

De kleur laat zien in hoeverre de opslag ook echt gevuld is met gas. Hoe lichter de kleur, hoe meer gas er in de opslag zit.

Nederland komt uit het kaartje naar voren als een land met een grote opslagcapaciteit – groter dan die van Frankrijk bijvoorbeeld. Maar die opslag wordt dit jaar maar matig benut – terwijl de opslag in Frankrijk zowat vol zit. Mogelijk moet ons land nog wennen aan de nieuwe status van gasimporteur, nu de winning uit het Groningenveld vanwege de aardbevingsproblematiek heel sterk is teruggebracht.

De Europese Commissie wil de veerkracht van de Europese gasmarkt vergroten door lidstaten opslagcapaciteit met elkaar te laten delen. Verder gaat men de mogelijke voordelen van gezamenlijke inkoop van reserve gasvoorraden onderzoeken. De regeringsleiders buigen zich eind deze week over de plannen, maar Nederland heeft al laten weten weinig te zien in de plannen. Volgens premier Rutte duurt het aanleggen van extra gasreserves minstens vijf jaar. “We hebben er nu niks aan”, aldus de premier. En ook het samen (met meerdere lidstaten) inkopen van gas zet volgens de premier geen zoden aan de dijk.

Wie meer wil lezen over de energiemarkt en de Russische positie, hier is een link naar een verhaal in de Wall Street Journal.

De trap wordt van bovenaf schoongeveegd. Oude namen die jarenlang de Duitse politiek hebben bepaald verdwijnen als sneeuw voor de zon. Onze Duitsland medewerker Meüs van der Poel ziet dat het Machtsverfall, zoals het in Duitsland wordt genoemd, van de CDU diepe sporen trekt.

Dat heeft gevolgen in Berlijn, maar ook voor Brussel. Opgebouwde contacten verdwijnen van de ene op de andere dag. De aankondiging van Peter Altmaier (de Nederlands sprekende rechterhand van Merkel) en van de ooit beoogd opvolger van Merkel, Annegret Kramp Karrenbauer (AKK), om af te zien van hun zetel in de Bondsdag, met als argument verjonging van partij en Bondsdagfractie, zijn de eerste tekenen dat de schoonmaak is begonnen.

En het zullen niet de laatste aankondigingen zijn. Het vertrek van hoge, politieke ambtsdragers met een CDU-lidmaatschapskaart in de aktetas wordt door iedereen die iets van de politiek wil (lobbyisten) op de voet gevolgd.

In Nederland hebben we een scheiding tussen politici en de hoge ambtenaren, hoewel je in de loop der jaren altijd ziet dat veel topambtenaren lid zijn van de grote regerende partijen. In Duitsland is dat anders, het heeft meer trekken van het Amerikaanse baantjessysteem (Spoil System). Na verkiezingen worden ambtenaren benoemd vanuit de winnende partijen, zonder dat ze perse geschikt zijn.

Na zestien jaar Merkel kan je dat wel zeggen. Er zijn momenteel 167 staatssecretarissen en ministeriële directeuren in dienst. De grootste stijging deed zich voor bij het ministerie van Binnenlandse Zaken (gerund door de Beierse zusterpartij CSU) , waar het aantal politieke topambtenaren steeg van 14 tot 20. Alleen het ministerie van Defensie heeft minder politieke ambtenaren dan vijftien jaar geleden.

Op de begroting is alvast veertig miljoen euro apart gezet, want heel veel ambtenaren gaan de komende tijd met vervroegd pensioen. De kans dat de CDU/CSU alsnog in de komende regering komt is vrij klein. Het is net als het populaire spel in Duitsland, Reise nach Jerusalem; er zijn minder stoelen om te bezetten.

Gaat het politieke leven van Angela Merkel nog even door. Ze is komende week aanwezig op de EU-top en ze probeert nog een laatste keer te bemiddelen tussen Oekraïne en Rusland. Er komt geen top, maar wel een bijeenkomst met ministers van buitenlandse zaken.

De Russische president Poetin wil z'n handen vrij houden en hoopt op meer soepelheid bij de nieuwe bondskanselier Scholz. Onder Merkel was het koopman en dominee. De dominee zorgde voor strenge sancties (na de Krim en de arrestatie van oppositieleider Navalny), terwijl de koopman gas aankocht via de pijplijn Nord Stream 2.

In ieder geval hopen de Russen op een gebaar van Duitsland of de Europese Unie. De Russische EU-ambassadeur Vladimir Chizov wil een normale relatie, zo liet hij weten.

Vandaag (zondag) weten de Hongaren wie de uitdager wordt van premier Orbán en zijn Fidesz-partij bij de verkiezingen volgend jaar. De populaire burgemeester van Boedapest, Gergely Karácsony, die in de eerste ronde als tweede was geëindigd, heeft zich teruggetrokken. Een tactisch steekspel om de nummer drie de conservatieve econoom Peter Márki-Zay te steunen tegen de absolute favoriet, de sociaaldemocraat Klára Dobrev.

Het gekke is dat de regeringsgezinde krant Magyar Nemzet een positief verhaal over Dobrev schreef. Waarnemers denken dat Orbán liever Dobrev heeft dan Máriki-Zay, omdat de sociaaldemocraat de vrouw is van oud-premier Ferenc Gyurcsány. De man die ten onder ging aan een reeks schandalen en corruptie.

Bovendien is Marik-Zay veel meer een conservatieve-christelijke Hongaar (katholiek, vader van zeven kinderen), waardoor Orbán veel minder de trots op Hongarije kaart kan spelen. Marik-Zay zet zich niet af tegen de huidige premier, maar noemt zich zelf een teleurgesteld Fides-kiezer. In 2018 wist hij de burgemeesters verkiezing te winnen in de stad Hodmezovasarhely, een van de bolwerken van Fidesz. Maar zoals gezegd vandaag in de loop van de dag de uitslag. Dit is een onafhankelijke site om het te volgen.

“De Europese liberalen doen te weinig met hun macht.” De kritiek komt uit eigen gelederen. Sophie in ‘t Veld is teleurgesteld dat de Renew fractie niet voor een radicale verandering heeft gekozen. In een speech in de fractie, waarmee ze aankondigde geen kandidaat meer te zijn om voorzitter te worden, concludeerde de D66-er dat, ondanks de omvang van de fractie, ze nauwelijks iets bereiken in het grote machtsspel in Brussel. “De Europese Commissie praat met dédain over het parlement als een hond die wel blaft maar niet bijt. We slagen er niet in om over al die belangrijke onderwerpen zoals migratie, de rechtsstaat en nieuwe geo-politieke keuzes een vuist te maken.”

Ze had daar graag zelf leiding aan gegeven, maar moet nu met lede ogen toezien dat Stéphane Séjourné de nieuwe voorzitter wordt. De Franse politici kijken anders aan tegen Europese politiek.

“Ik schrik als ik lees dat jullie je zelf zien als de gewapende vleugel van de president in het parlement.”

In ’t Veld blijft wel lid van de Renew groep. Na de nederlaag (ze verloor ook bij de verkiezingen twee jaar geleden) ging ze meteen aan het werk. Ze bezocht met een speciale delegatie Slovenië.

***** Trokken de Europarlementsleden Mohammed Chahim (PvdA) en Jeroen Lenaers (CDA) de renschoenen aan voor de halve marathon van Eindhoven. Lenaers was de snelste van de twee met een tijd van 1.59.13. Chahim deed er een half uur langer over 2.27.57

***** De speciale enquêtecommissie die onderzoek doet naar het transport van dieren in de EU is bijna klaar. Deze week werd Schiphol bezocht, waar jaarlijks 25 miljoen dieren via de lucht vertrekken, waarvan 23 miljoen eendagskuikens. Dat zijn er 60.000 per dag. Anja Hazekamp (Partij voor de Dieren) wilde met de andere leden met eigen ogen zien hoe dat geregeld is.

De conclusies van de commissie zijn bijna klaar. Zo moeten er in de hele EU meer controles komen en dienen de papieren echt in orde te zijn. De komende maand worden nog pittige politieke onderhandelingen gevoerd over enkele politieke hete hangijzers zoals het transport van kalveren, de temperatuur tijdens het transport en de vraag of de Europese Unie vervoer van dieren naar landen buiten de EU aan banden moet leggen. In januari stemt het parlement over de aanbevelingen.

***** De steenrijke Rus Igor Kesaev op nummer 727 op de Forbes-lijst van miljardairs heeft een Fins eiland gekocht met behulp van een zogenoemd gouden paspoort. Dat zijn EU-paspoorten (in dit geval uit Cyprus) die mensen kunnen kopen in ruil voor investeringen. Door het paspoort kon hij de strenge Finse regels omzeilen en heeft het ministerie van Defensie niet gecontroleerd wie de nieuwe eigenaar van het eiland (in de buurt van de Russische grens) is geworden. Kesaev heeft een groot deel van de Russische tabaksmarkt in handen en heeft volgens via Wikileaks gelekte documenten nauwe banden met de Russische veiligheidsdienst. Lees meer hier.

***** Hongarije ziet af van het plan on land in de buurlanden te kopen. De regering had al een fonds in het leven geroepen met 400 miljoen euro om gronden te verwerven; onder andere in Slowakije.

Hongaarse boeren zouden dan grond kunnen krijgen. In Slowakije wilde de regering van premier Orbán ongeveer 9.000 hectare kopen ter waarde van 57 miljoen euro. Na verzet van de buurlanden heeft Hongarije besloten om voorlopig geen land op te kopen. Lees meer hier.

Elke dag is er vers nieuws over Nederland en Europa te lezen via onze site Brusselsenieuwe. Maar misschien heeft u niet alles gelezen. Daarom hier een kleine selectie.

+++ Diederik Samsom snapt er niets van. “Waarom laat Nederland geld liggen in Brussel?” Ons land is het enige land in Europa dat nog geen gebruik maakt van het zogenoemde coronaherstelfonds. In totaal is er 750 miljard euro voor alle lidstaten te verkrijgen. Voor Nederland is ruim zes miljard euro beschikbaar. Lees de verwondering van de kabinetschef van Frans Timmermans hier.

+++ Een fittie tussen Nederland en Slovenië op Twitter. De Sloveense premier was fors aan het schelden op Nederlandse politici. Premier Rutte noemde het smakeloos en liet de ambassadeur ontbieden om te zeggen dat het geen normaal gedrag is van de premier. Lees wie hij allemaal op de korrel nam, inclusief de betreffende tweets hier.

+++Een aantal waren er fysiek, anderen achter het scherm, maar het was deze week de Europese Week van de Steden en Regio’s. Het jaarlijkse netwerkevenement waar onder meer tentoonstellingen worden georganiseerd en workshops worden gegeven om steden en regio’s in Europa dichter bijeen te brengen. Het motto van dit jaar: ‘Together for Recovery’. Samen werk maken van de groene transitie, burgerbetrokkenheid en digitalisering. Hier een verhaal.

+++ Nederland heeft alles in zich om op het gebied van waterstof dezelfde positie te krijgen als we nu hebben met olie en gas. Maar dan moeten we wel nu wat doen. PvdA-Europarlementariër Mohammed Chahim heeft haast. Hij ziet dat Duitsland en Spanje al volop bezig zijn met het sluiten van strategische partnerschappen met hét waterstofland van de toekomst: Marokko. Maar Nederland, zo zegt Chahim, is nog te passief. Lees het hele interview met de waterstofman van het parlement hier.

+++ Alle plannen om het tekort aan gas aan te pakken en de prijzen te drukken zijn leuk en aardig, maar je hebt er niks aan. Premier Rutte is snoeihard in zijn analyse. Hij legde in de Tweede Kamer uit wat de inzet is van Nederland tijdens de EU-top van komende week. “Het gaat jaren duren voordat je die voorraden aangelegd hebt, op z'n minstens een jaar of vijf. Alleen al daarom zal het aan de huidige hoge gasprijzen niets bijdragen”, aldus de premier. En ook het inkopen met z'n allen van gas kost veel te veel tijd. En dan is het nog de vraag of de gasprijs echt naar beneden gaat. Lees het hele verhaal hier. 

+++ Meer dan een kwart van de 705 Europarlementariërs verdient extra bovenop het salaris dat zij ontvangen voor hun werk in het parlement. Samen verdienden alle parlementariërs tussen de 3,9 en 11,5 miljoen euro extra, schat de Integrity Watch van Transparancy International. Van de Nederlanders verdient Robert Roos (JA21) het meeste bij. Lees alles hier.

Dat was het. Blijf ons volgen. Tot volgende week.