Brussels Peil - Ambities

Beweging in de as van Europa; in Berlijn en Parijs. Berlijn heeft een nieuwe regering met grote gevolgen voor Europa. De ambitie spat er van af. En Parijs heeft eveneens nieuwe ambities. Hoe Europa president Macron kan helpen bij zijn herverkiezing.

En verkiezingen kan je verliezen. Esther de Lange likt haar wonden.

Maar het belangrijkste is dat er een nieuw boek uitkomt. Samen met Tijn Sadée doeken we in ‘Het Brusselse Moeras, achter de schermen van de macht in Europa’. Het boek komt deze week uit. Bestel het nu alvast! Klik hier.

Blijf ons volgen via @BrusselsPeil of elke dag vers nieuws opBrusselseNieuwe.nl

Duitsland gaat een nieuwe fase in met een coalitie van drie partijen en een regeerakkoord waarin maar liefst 254 keer het woord Europa valt. De afspraken zijn nauwkeurig op 178 pagina’s neergeschreven.

De titel Mehr Fortschritt wagen (meer vooruitgang wagen) verraadt ambitie tot vernieuwing en verandering – en roept herinneringen op aan de eerdere doorbraakcoalitie van SPD en FDP. Willy Brandt presenteerde deze in 1969 met het motto Mehr Demokratie wagen.

Klimaatbeleid krijgt de hoogste prioriteit. Beperking van de opwarming van de aarde tot anderhalve graad wordt het uitgangspunt. De sociale markteconomie moet omgebouwd worden tot een sociaal-ecologische markteconomie. De automobielindustrie gaat een grondige transformatie richting elektrisch rijden doormaken. In de modernisering van het land – innovatie, digitalisering – wordt volop geïnvesteerd. En 16-jarigen krijgen stemrecht.

Veel van de vernieuwingsambities wil de coalitie met, in en door de Europese Unie realiseren. Het akkoord pleit vóór een Europese Unie, vóór groene waterstof, vóór versterking van het emissiehandelssysteem (EU-ETS geheten), vóór een uniforme CO2-bodemprijs (geld dat bedrijven betalen om CO2 te mogen uitstoten) in de EU van € 60 per ton, vóór een nieuwe luchtkwaliteitsrichtlijn, vóór betere bodemkwaliteit in EU-verband, vóór verdere ontwikkeling van de verordening voor chemische stoffen (REACH) , vóór vergoeding voor milieuprestaties in het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid, vóór uniforme EU-normen voor de kringloopeconomie.

En dan zijn we nog niet eens toe aan het hoofdstuk waarin Duitsland verantwoordelijkheid wil nemen voor Europa en de wereld.

Toekomstperspectief is een federale Europese bondsstaat: decentraal volgens principes van subsidiariteit (dus wat landen zelf kunnen doen moeten ze ook zelf doen).

Het Europees Parlement krijgt het initiatiefrecht. Nu kunnen ze alleen reageren op voorstellen die de Europese Commissie aan ze voorlegt. Er moet meer Europees geregeld worden en de werkzaamheden van de Raad moeten transparanter worden. Ook voor een Verdragsherziening schrikt Duitsland niet terug.

De nieuwe Duitse regering wil pal staan voor de waarden- en rechtsgemeenschap die de EU ook is. Dat is slecht nieuws voor de regeringen van Polen en Hongarije. De Europese Commissie wordt gevraagd als hoeder van de Verdragen de bestaande rechtsstaatinstrumenten consequenter en tijdig te hanteren. Zelf gaat de regering zich hiervoor in de Raad inzetten en bij het Herstelfonds bewaken dat aan de voorwaarde van onafhankelijke rechtspraak wordt voldaan. 

Op financieel-economisch terrein gaat de vernieuwingsdrang minder ver. Prijsstabiliteit (weinig tot geen inflatie) blijft cruciaal voor de welvaart van Europa. Het Groei- en stabiliteitspact mag, zodat het effectiever wordt, eenvoudiger worden. (zie verder op in de nieuwsbrief; de discussie speelt ook in Nederland).

NextGenerationEU (het coronaherstelfonds) is en blijft eenmalig. Wel is meer flexibiliteit voor EU-uitgaven gewenst, vooral ten gunste van grensoverschrijdende infrastructuur, onderzoek en Erasmus. Het is goed de bankenunie te voltooien – maar bij depositiegarantiesystemen moeten goede en slechte risico’s niet worden vermengd.

‘Meer vooruitgang wagen’ – dat motto zou een nieuwe regering in Den Haag niet misstaan. Zou het er dit jaar nog van komen? Duitsland en Europa gaan echt niet op Nederland wachten.

Die ambities mogen wat kosten. Er zit in Duitsland wel een extra slot op de deur, de zogenoemde schuldenrem, zodat er niet opeens met miljarden gesmeten kan worden, maar de komende jaren gaat er veel geld naar een nieuw klimaatfonds. En ook daarna blijft de mogelijkheid bestaan om meer te investeren.

In Brussel gaat ook een andere wind waaien. Waar Merkel in het verleden de brug was richting landen als Polen en Hongarije, zal de nieuwe coalitie veel fermer optreden. Bovendien weet de huidige voorzitter van de Europese Commissie dat ze aan haar laatste termijn bezig is. De Groenen mogen beslissen wie er over ruim twee jaar wordt voorgedragen als nieuwe eurocommissaris namens Duitsland.

Er is wel een kleine hoop voor Von der Leyen. Ze kan blijven als ze via het zogenoemde spitzenkandidatenproces wordt gekozen. Dan moet ze de spitzenkandidaat van haar politieke groep worden (de vorige keer was dat Manfred Weber), de verkiezingen winnen en dan door de leiders van de Europese Unie worden benoemd.

De nieuwe Duitse regering neemt daarmee een voorschot op de discussie die momenteel loopt over hoe het nu verder moet met het kiezen (en benoemen) van de belangrijkste Europese posten. En ook kunnen er zogenoemde trans-Europese lijsten komen voor de volgende verkiezingen, waarbij Duitsers op Nederlanders, Polen, Spanjaarden of Kroaten kunnen stemmen (en omgekeerd). De aanvoerder van zo'n lijst (de spitzenkandidaat) is dan in de race om voorzitter van de Europese Commissie te worden.

De nieuwe minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock (Groenen) drukt ook haar stempel op het regeerakkoord. Besluiten van de EU-ministers van Buitenlandse Zaken moeten voortaan met een meerderheid van stemmen worden genomen. Unanimiteit is niet meer nodig.

En het EU-investeringsakkoord met China gaat de ijskast in (het Europees Parlement had er al geen zin in). Baerbock (Groenen) liet al eerder weten niet gelukkig met het verdrag te zijn.

Op een paar kleine dingen na. Zo komen er vanaf 2022 verplichte labels voor dierenwelzijn. En de nieuwe regering maakt optimaal gebruik van de vrijheid die het nieuwe gemeenschappelijke landbouwbeleid (GLB) geeft om groene eisen aan de landbouw te stellen. Geen directe inkomenssteun meer maar beloningen voor milieu- en klimaatvriendelijk produceren.

En opvallend. Nord Stream 2, de gaspijplijn vanuit Rusland naar Duitsland, waar de Groenen altijd erg tegen waren, wordt niet genoemd. En nog een interessant feit. Duitsland is bereid om als het nodig is de verdragen van de Europese Unie te wijzigen. Dat is opmerkelijk, want er zijn weinig tot geen landen (en leiders) die momenteel bereid zijn om hun vingers te branden aan een nieuw verdrag; bang als ze zijn dat het wordt weggestemd door hun bevolking.

In Duitsland in ieder geval tot aan de volgende verkiezingen, maar ook in Brussel wordt het lastig. De directe lijn tussen bondskanselier Merkel, de voorzitter van de Europese Commissie Von der Leyen en fractievoorzitter Weber wordt verbroken. Von der Leyen moet nieuwe bondgenoten zoeken en ook Weber moet nu op eigen benen staan.

De fractievoorzitter is ondertussen hard bezig om niet alleen z'n eigen invloed (hij wil voorzitter van de hele partij worden) als die van het Duitse smaldeel in het Europees Parlement te verankeren.

Esther de Lange was mede daardoor niet de ideale kandidaat om voorzitter van het Europees Parlement te worden. Met Roberta Metsola (uit Malta) hebben de Duitse christendemocraten iemand die iets meer kijkt naar de Duitse belangen bij benoemingen en strategische discussies. Lees dit verhaal in Politico voor meer details.

Niemand hoeft bang te zijn dat de CDA leider in het Europees Parlement een winkeldochter zal worden die eenzaam overblijft. Ze blijft de belangrijke spin in het web bij de hele klimaat discussie (Green Deal) van de komende jaren. “Er gaat geen papier de deur uit voordat ik het gezien heb”, zei ze onlangs nog.

De kans dat ze minister voor Europese Zaken in het nieuwe kabinet wordt is niet zo groot, zeggen insiders. Ze heeft een veel Europeser standpunt dan het CDA in Nederland vaak inneemt. Lees bijvoorbeeld dit draadje dat ze onlangs op twitter zette over het coronaherstelfonds.

En wie voorzitter van het Europees Parlement wordt? Dat weten we in januari dan wordt er gestemd.

De Fransen komen. En dat merkt Brussel nu al. Vanaf 1 januari wordt het land voorzitter en zoals altijd wanneer een groot land voorzitter wordt, kijkt iedereen met meer dan normale belangstelling uit naar plannen en daden.

Er wordt een vliegende start verwacht, omdat president Macron in april voor zijn herverkiezing staat. Europa kan helpen om hem de laatste maanden een beetje extra kleur op de wangen te geven. De eerste tekenen zijn nu al te zien.

Zo heeft Frankrijk actief meegeholpen om het wetsvoorstel van Agnes Jongerius om het Europees minimumloon te verhogen er door te krijgen. Hij wil dat het wetsvoorstel voor de verkiezingen klaar is, zodat hij z'n sociale gezicht kan oppoetsen tegenover de gele hesjes beweging.

Dan hebben we nog de kernenergie discussie. Macron wil dat kernenergie groen wordt verklaard zodat bouwers (voornamelijk Franse bedrijven) voordelig geld kunnen lenen. Dat is niet alleen goed voor de grote energieondernemingen, maar ook voor de werkgelegenheid.

En we zien het bij de handelsverdragen. Frankrijk ligt dwars, officieel vanwege milieu- en klimaatargumenten, maar het komt Macron ook goed uit om de boeren en andere plattelandsbewoners gerust te stellen, dat Frankrijk geen uitverkoop houdt en goedkope producten importeert uit onder meer Zuid-Amerika.

Ze vatten hun voorzitterschap samen in drie woorden: milieu, digitaal en sociaal. En die thema’s zullen ook doorklinken in de grote toespraak die president Macron in januari in het Europees Parlement in Straatsburg wil houden, waarbij hij hoopt op een volle zaal. Daarnaast willen de Fransen een grote Europese top, met alle grandeur die daar bij hoort, in maart organiseren. Europa in 2030 is de werktitel.

De kers op de taart moet een overeenkomst over een CO2 heffing aan de grens van de EU worden. Over alle producten die buiten de EU zijn geproduceerd en waar CO2 bij is vrijgekomen, wordt een heffing betaald. In Brussel CBAM genoemd.

Dus over staal, elektriciteit, mest moet op basis van de koolstof (CO2) voetafdruk geld (een heffing) worden betaald. Dat zorgt voor veel problemen bij landen als de Verenigde Staten en China. De rapporteur voor het Europees Parlement Mohammed Chahim krijgt dagelijkse tientallen lobbyisten over de vloer die allemaal willen dat de heffing anders wordt of verdwijnt.

De angst voor een nieuwe handelsoorlog is groot. Maar Frankrijk durft het wel aan. Minister Beaune heeft geleerd van, wat hij noemt, fouten uit het verleden. Niet eerst proberen op wereldschaal proberen iets te regelen, maar eerst Europees en dan kan de wereld daar op reageren en is het Europese akkoord de standaard. Hij sluit allianties daar niet bij uit. Als ze willen aansluiten bij de Europese normen kan dat.

Zeker. En de successen moeten in de eerste maanden worden behaald, zodat Macron ook daarna nog president is. “We zullen het voorzitterschap niet misbruiken voor de herverkiezing”, beloofde Beaune deze week nog plechtig. Hij denkt wel dat er minder geslapen kan worden, omdat er heel wat werk te doen is. “Maar onze inzet, onze thema’s zouden hetzelfde zijn geweest ook als er geen verkiezingen waren. We gaan het echt niet door elkaar halen.”

De discussie over nieuwe begrotingsregels voor landen die de euro hebben is in volle gang (zie ook het stuk over het nieuwe Duitse regeerakkoord). Het moet simpeler, want nu zijn er teveel uitzonderingen. En de afspraken moeten worden nagekomen. Handhaven dus. Maar wat moet er dan simpeler? En hoe kan je handhaven?

De Europese Commissie is de discussie begonnen over de toekomst van wat in Brussel het SGP heet, het Stabiliteits en Groeipact. Daar staan de regels in waaraan landen bij het opstellen van hun nationale begroting moeten voldoen. Dan gaat het om maximaal drie procent tekort op de begroting en een staatsschuld die niet meer is dan zestig procent van het bruto binnenlands product, het bbp. Om te voorkomen dat de Tweede Kamer straks niks meer te zeggen heeft, werd deze week een hoorzitting georganiseerd.

Hoogleraar Roel Beetsma lid van de European Fiscal Board, het adviesorgaan van de Europese Commissie en de eurogroep. Volgens hem zijn de regels veel te ingewikkeld.

Dat komt deels door politieke inmenging. Op het moment dat Frankrijk wegens een veel te groot begrotingstekort een boete dreigde te krijgen, durfde niemand door te pakken. En ook bij Italië, dat niet altijd de regels respecteerde, werd als het puntje bij paaltje kwam wel vaker door de politiek een oogje dichtgeknepen. Maar “het komt ook door de ingewikkelde regels”, zegt Pieter Hasekamp, directeur van het Centraal Planbureau (CPB).

Hasekamp pleit voor eenvoudige regels. “Geen complexe bouwwerken met veel uitzonderingen meer.” Hij twijfelt ook of je de zogenoemde groene investeringen mee moet rekenen.

In Brussel en bij de eurogroep is een hele discussie gaande over die vraag. Wanneer je groene investeringen niet meetelt bij de staatsschuld en het tekort -de befaamde zestig en drie procent- kan je de klimaatrevolutie een enorme stimulans geven, is de gedachte. Hasekamp twijfelt daar over. “Voor je het weet is alles een groene investering en heb je weer de ene na de andere uitzondering te pakken.” En in feite is het dan een boekhoudkundige truc en blijft alles bij het oude.

Olaf Sleijpen van de Nederlandsche Bank (DNB) is wel voorstander van investeringen, omdat op die manier de economie wordt aangejaagd. “Maar”, zo zegt hij “in het huidige huis zijn veel deuren die nergens naartoe leiden. Er is echt een grote verbouwing nodig.” Hij wil wel nieuwe regels, maar alleen als daar streng op wordt toegezien.

De vraag is dan wie er op moet letten dat de regels in de toekomst wel worden gehandhaafd? Roel Beetsma heeft een idee. “Laat onafhankelijke instanties beoordelen of landen zich aan de nieuwe criteria houden. Gooi alle uitzonderingen weg en laat onafhankelijke ambtenaren of bijvoorbeeld de European Fiscal Board een analyse maken.” Daarna kunnen de politici alsnog aan de gang gaan. “Als ze dan tot een afwijkend oordeel komen, moeten ze dat uitleggen.”

De Tweede Kamer debatteert binnenkort over de nieuwe regels en minister Hoekstra gaat de komende tijd in gesprek met zijn collega’s in Brussel over hoe nu verder. Pas volgend jaar wordt er een definitief besluit verwacht, waarbij de conclusie ook kan zijn dat alles bij het oude blijft.

***** Een boek over Brussel, over die vermaledijde EU? Waar begín je aan? Over de Europese Unie wordt genoeg geschreven, meestal in de vorm van eindeloze analyses. Soms scherp en erudiet, vaak afstandelijk en hoogdravend. Maar in Het Brusselse moeras komen de mensen aan het woord die de Brusselse bubbel bevolken. In de morsige cafés en in de wandelgangen schaven zij aan wetten en politieke deals die het leven van ruim 450 miljoen Europeanen bepalen.

Het Brusselse moeras vertelt de verhalen over de ijdele topdogs, de binnenwippers, de getergde idealisten, de stagiairs en de politieke sjacheraars, levend onder de rook van het kolossale Berlaymont, het Commissiegebouw waar de macht zetelt. En het laat zien hoe die wetten het leven in Europa’s rafelrand op zijn kop zetten.

Samen met collega Tijn Sadée schreven we de verhalen op over onze ontmoetingen met de Brusselse insiders. En het geeft, zoals we op de flaptekst ook schrijven een unieke blik achter de schermen van een van de machtigste politieke bolwerken ter wereld. En nu al te koop. Leuk voor de feestdagen.

***** De Europese banken houden nog nauwelijks rekening met klimaatveranderingen, terwijl ze wel voor grote kosten kunnen komen te staan. Het Nederlandse lid van de directie van de Europese Centrale Bank Frank Elderson maakt zich zorgen. Uit analyses van de ECB blijkt dat de meeste banken te weinig of niet hebben nagedacht. Elderson vindt dat redelijk zorgwekkend en waarschuwt de banken dan ook. Lees meer hier en hier.

***** Dringt de tijd voor de Europese Commissie. Ze moeten voor 31 december de plannen die Polen en Hongarije hebben ingediend over het coronaherstelfonds goedkeuren. Zo niet dan vervalt, volgens de regels, de voorfinanciering. Polen zou dan 4,5 miljard euro mislopen. Om die datum te halen, zouden de ministers van Financiën op 7 december tijdens hun vergadering de plannen moeten goedkeuren. Nou is tijd een flexibel begrip in Europa, dus kunnen de ministers het ook nog wel later goedkeuren (er kan zelfs met terugwerkende kracht worden gerekend), maar de politieke spanning loopt wel op.

Want wat is wijsheid? Nee tegen Polen en Hongarije (en dus nee tegen het lenen van geld) betekent ruzie in de tent. Of zijn er nog creatieve tussenoplossingen te bedenken? De Europese Commissie breekt het hoofd en heeft ook nog andere problemen met de twee landen. Hier een handig overzicht.

***** Vandaag houdt Frankrijk een minitop over de situatie op het Kanaal. Nederland is ook uitgenodigd. De Fransen willen een grotere rol voor Frontex en een eerdere aanpak van het probleem, zodat de vluchtelingen niet naar Calais en Duinkerken komen om vanaf daar een poging te wagen om de overkant van het Kanaal te bereiken. De Franse minister van Binnenlandse Zaken wil ook dat de Britten strenger zijn richting hun werkgevers die veelvuldig gebruik maken van de goedkope illegale migranten. Het zorgt alweer voor gedoe, want de Britten zijn niet meer welkom. Lees meer hier en hier.

***** Ondertussen is Albanië het nieuwe lek in de grens van de EU. De Albanië-route zorgt dit jaar al voor bijna 50.000 illegale grensoverschrijdingen. In oktober zouden er een kleine tienduizend de grens zijn overgestoken via Albanië naar de Europese Unie. Lees meer hier.

***** Is Letland er klaar voor. “Als Litouwen of Polen een beroep doet op NAVO-artikel 4, zal Letland het verzoek steunen”, aldus de minister van Buitenlandse Zaken Edgars Rinkevics (Nieuwe Eenheid). Artikel 4 is de stap voordat de NAVO landen zich samen gaan verdedigen tegen een aanval (artikel 5) en gaat over overleg over militaire aangelegenheden wanneer de territoriale integriteit, politieke onafhankelijkheid of veiligheid van een van de partijen wordt bedreigd. Meer hier.

Elke dag is er vers nieuws over Nederland en Europa te lezen via onze site Brusselsenieuwe. Maar misschien heeft u niet alles gelezen. Daarom hier een kleine selectie.

+++ Een kijkje achter de schermen van Straatsburg. Hoe gaat het er aan toe tijdens een vergaderweek. Wie spreekt met wie en welke blunders worden er begaan? Laurens Boven beschrijft hoe een Nederlandse journalist in het vliegtuig naast de Wit-Russische oppositieleider Tichanovskaja zat, die in Straatsburg het parlement zou toespreken. Hij had het niet door en kon later naar zijn interview fluiten. Lees hier nog meer smakelijke details.

+++ Tichanovskaja kon dus in alle rust aan haar toespraak werken. Ze begon met te zeggen dat tijd op dit moment in Wit-Rusland wordt gemeten in tranen. Ze riep de Europese Unie op om druk uit te blijven oefenen: “We houden het niet nog een jaar vol”. Het hele verhaal is hier te lezen.

+++ Het gaat niet goed met de bodem en dus komen er nieuwe Europese wetten om de kwaliteit van de bodem te verbeteren. De Europese Commissie wil een zogenoemd bodempaspoort invoeren voor afgegraven grond. De veengebieden moeten zich herstellen en grond mag niet zomaar gebruikt worden om op te bouwen. Bovendien moet de grond bestand zijn tegen klimaatverandering, zo staat in de stukken te lezen.

De grond wordt veel te intensief gebruikt, waardoor er nauwelijks tijd is om te herstellen van landbouwactiviteiten. Behalve overbegrazing wordt de bodemkwaliteit bedreigd door teveel mest. Lees het hele verhaal hier.

+++ Hoe weet je dat een recensie bij een hotel of bij een boek echt is? Is er niet mee gesjoemeld en door de eigenaar van het hotel of de schrijver van het boek zelf is geschreven? De Europese ministers die waken over de consumentenbelangen hebben een nieuwe wet goedgekeurd, die de burger moet beschermen tegen onjuiste en valse informatie. Meer hier.

+++ Hij voerde een paar jaar geleden campagne onder de leus: Boer zoekt stem. Jan Huitema (VVD) werd verkozen, maar blijkt in de praktijk zelf niet zo handig te zijn als het op stemmen aankomt. De liberaal wilde deze week voor het akkoord over het gemeenschappelijk landbouwbeleid stemmen, maar dat ging niet helemaal goed. Lees hier meer of hier.

+++ Het zijn grote woorden. Sport moet eerlijk zijn. Titels moeten niet worden gewonnen door clubs, alleen omdat ze een dikke portemonnee hebben. Amateursporters mogen niet aan het kortste eind trekken en vrouwen moeten niet anders worden behandeld dan mannen. Zo staat het ook in de tekst die het Europees Parlement heeft goedgekeurd.

Maar niet iedereen is overtuigd van de haalbaarheid van die Europese plannen. Toine Manders (CDA) vindt het helemaal niks: “Het is een totaal onzinnige tekst, want het is onhaalbaar.“ Meer hier.